SWEET AND LOWDOWN

Woody Allens Sweet and lowdown is de thematische tegenpool van zijn vorige film Celebrity. Allen geeft nu zijn visie op de keerzijde van de roem: de vergetelheid. Het sublieme Sweet and lowdown is niet alleen een hommage aan de jazz, maar toont ook het emotionele failliet van een ijdele gitarist.

In de hilarische quasi-documentaire Zelig (1983) voerde Woody Allen een gefingeerd hoofdpersonage op met een levenswandel die zo krankzinnig was, dat de man wel echt bestaan moest hebben. In Sweet and lowdown laat de jazzminnende regisseur ons opnieuw kennis maken met een levensechte legendarische figuur, die in werkelijkheid nooit heeft geleefd. Hoofdrolspeler Sean Penn kruipt in de huid van een musicus uit de jaren dertig, Emmett Ray, die zichzelf bestempelt als de op een na beste gitarist ter wereld. De beste is volgens hem de befaamde Franse zigeunermuzikant Django Reinhardt, en alleen al het uitspreken van diens naam is voldoende om Emmett in katzwijm te doen vallen. Hoewel zijn muzikale talent door iedereen wordt herkend, verdient de opvliegende Ray de kost als gokker en pooier. Het diepgewortelde gevoel dat hij tentoon spreidt zodra hij zijn instrument beroert, verdwijnt als sneeuw voor de zon zodra hij zich sociaal moet manifesteren. In emotioneel opzicht is de geniale gitarist weinig meer dan een klein kind, wiens idee van een leuk avondje uit bestaat uit het met een pistool beschieten van ratten.
Naast Ray’s carrière als gitarist annex scharrelaar besteedt de film veel aandacht aan zijn liefdesleven. Met het oog op zijn communicatieve tekortkomingen is het passend dat zijn grote liefde niet kan spreken, maar wel in staat is om te horen dat haar geliefde een groot muzikant is. Egocentrisch als Emmett is behandelt hij zijn goedgemutste vriendinnetje — die overigens perfect droogkomisch wordt gespeeld door de evenals Sean Penn voor een Oscar genomineerde Samantha Morton — nogal honds. Het is typerend voor zijn tragiek dat hij pas van haar durft te houden als zij hem definitief verlaten heeft.

Sterke verhalen
Om het levensverhaal van Emmett Ray zo overtuigend mogelijk te vertellen koos Woody Allen voor de vorm van de gedramatiseerde documentaire. De verschillende ‘nagespeelde’ episodes uit Ray’s leven worden aan elkaar gepraat door een keur aan jazzkenners en muziekspecialisten (waaronder de regisseur zelf) die smakelijke anekdotes opdissen over de excentrieke gitarist. Een aardig detail is dat enkele van de smeuïgere kroegverhalen door verschillende kenners compleet anders verteld worden, waarmee Allen terloops een aardig commentaar geeft op de in de jazzwereld wijd verbreide gewoonte om de sterke verhalen over de helden van weleer almaar aan te dikken en te verfraaien. Een van de leukere anekdotes over Ray gaat over de halve maan die de ijdele muzikant voor veel geld liet bouwen. Het protserige decorstuk diende om hem tijdens optredens een spectaculaire entree te laten maken. Helaas stond hij op het moment suprème echter stijf van de zenuwen en de drank, waardoor de grootse opkomst veranderde in een levensgevaarlijke, maar voor de kijker hilarische, trapeze-act.

Snorretje
In Allens vorige werkstuk, Celebrity, probeerde de regisseur iets te zeggen over het wezen van beroemdheid. Die poging strandde uiteindelijk doordat de aandacht van de kijker moest worden verdeeld over een veel te grote, met sterren bezaaide cast, terwijl in het scenario de hoofdzaken onvoldoende werden gescheiden van de bijzaken. Sweet and lowdown valt te zien als de thematische tegenpool van Celebrity, omdat Allen hier zijn visie geeft op de keerzijde van de roem: de vergetelheid. Dat Sweet and lowdown zoveel beter uitpakt dan zijn teleurstellende voorganger is grotendeels te danken aan Allens sterke scenario, waarin hij ondanks een stoet schilderachtig uitgewerkte nevenpersonages de volgspot steeds gericht houdt op zijn tragische hoofdpersoon.
De film wordt definitief over de streep getrokken door Sean Penns razend knappe vertolking. Emmett Ray is een complexe figuur die ieder contact met zijn emoties kwijt is, en het assortiment subtiel veranderende gelaatsuitdrukkingen waarmee Penn dit ongemakkelijke gevoel weet over te brengen lijkt schier onuitputtelijk. Prachtig zijn vooral de momenten waarop Emmett de gitaar ter hand neemt. Zodra de eerste akkoorden klinken zien we Ray veranderen van een contactgestoorde idioot in een bevlogen muzikant. Het potsierlijke snorretje dat zijn bovenlip siert krult omhoog in een glimlach die niets anders uitstraalt dan puur speelplezier. Het is het dubbele speelplezier van de geniale muzikant Emmett Ray, die nooit bestaan heeft, en de geniale acteur Sean Penn, die hopelijk nog even bij ons zal blijven om zijn minder getalenteerde vakbroeders te laten zien hoe het eigenlijk zou moeten.

Fritz de Jong