LINHA DE PASSE

Het opzettelijk niet spectaculaire linha de passe laat zien dat niet alle Braziliaanse jongeren in drugs handelen en machinegeweren leegschieten.

Het is maar goed dat we onze kennis niet alleen uit speelfilms halen, want anders zouden we denken dat iedere Braziliaanse jongen lid is van een drugsbende en op iedere straathoek in São Paolo of Rio de Janeiro een lijk ligt. Dat beeld danken we aan het faveladrama cidade de deus, waarmee Fernando Meirelles zeven jaar geleden doorbrak. De film portretteert in de jaren zestig een prachtwijk in Rio de Janeiro. Hier geen fietsendiefstalletjes of een greep in de winkelkassa, maar bloedige drugsafrekeningen. Het succes van de film leidde tot een stroom Braziliaanse achterbuurtfilms, die elkaar overtroffen in gruwelijkheden. Het dieptepunt werd twee jaar geleden bereikt met tropa de elite, waarin de kijker onder het mom van sociaal drama zich kan verlustigen in gruwelijke afrekeningen en martelingen. Het leermoment: in een plastic zak kun je stikken. Hoe karikaturaler hoe beter, is het motto van deze favelafilms.

Liefdevol
Walter Salles (central do brasil, the motorcycle dairies) ergerde zich zoals zoveel Brazilianen aan het clichébeeld. Het resultaat van zijn ergernis is linha de passe, dat een realistisch beeld van de Braziliaanse alledaagse werkelijkheid wil schetsen. De film, die Salles net als zijn debuutfilm foreign land (1994) samen met Daniela Thomas schreef en regisseerde, portretteert gedurende een paar maanden in São Paolo vier broers, die dezelfde armlastige moeder hebben, maar verschillende vaders. De knullen, die tussen de veertien en een jaar of twintig zijn, wonen bij hun moeder, die zwanger is van een vijfde kind van weer een andere vader. Misschien tijd voor een goed gesprek over voorbehoedmiddelen?
Liefdevol en aandachtig volgt linha de passe de routes die de broers zoeken om aan de armoede te ontsnappen. De een is motorkoerier, de ander zoekt zijn heil bij de Heer, de derde wil voetballer worden en de jongste onderneemt een zoektocht naar zijn vader. Het klinkt misschien suf, maar de kijker krijgt bewondering voor hun kracht om tegen de verdrukking in op het rechte pad te blijven. Hoe overeind te blijven in een samenleving waarin velen een dagelijkse strijd moeten leveren om alleen al fysiek te overleven? Bij die vraag past geen afgerond verhaal, zodat de kijker zich na afloop kan afvragen hoe het verder zal gaan met de vier broers.
Maar er is meer. De film roept ook vragen op over de Braziliaanse familiecultuur. Wat zijn dat voor mannen die wel kinderen maken, maar er geen verantwoording voor dragen? En wat zijn dat voor vrouwen die steeds weer zwanger worden, terwijl ze al omkomen in de problemen? De sociale agenda is soms al te zichtbaar in linha de passe, maar de gedrevenheid en inzet van de makers maken veel goed. Trouwens: een Braziliaanse film zonder lijmsnuivers, drugsdealers en machinegeweergeratel is op zichzelf al een verademing.

Jos van der Burg