L’atelier

Maken we in de nieuwe film van Laurent Cantet de geboorte van een schrijver mee, of kruipen we in het hoofd van een gewelddadige extremist in wording?

Ze zitten onwennig tegenover elkaar. Aan de ene kant zeven kansarme jonge mensen uit het voormalige industriestadje La Ciotat aan de Zuid-Franse kust. Hetzelfde stadje waar de broers Lumière in 1896 de aankomst van een trein filmde — maar dit terzijde. Op advies van het arbeidsbureau hebben de werkloze jongelui ingetekend op een schrijfworkshop. Hun tegenpool is Olivia (Marina Foïs), een schrijver die dit multiculturele gezelschap een verrijkende ervaring hoopt te bezorgen. Zien de deelnemers dat ook zo? “U doet dit alleen maar omdat u goed wordt betaald”, meent een meisje. Zodra Olivia uit het zicht is maken ze zich vrolijk over haar Parijse accent.

De opzet doet aanvankelijk sterk denken aan Cantets met een Gouden Palm bekroonde Entre les murs, over het reilen en zeilen van een middelbare-schoolklas. L’atelier, losjes gebaseerd op een werkelijk gehouden workshop, biedt een vergelijkbaar vertrekpunt. Na de eerste aarzeling branden felle meningsverschillen los. Het voortreffelijk acterende gezelschap debutanten dat Cantet wist te verzamelen komt daarbij zeer overtuigend over.

Olivia stelt voor een thriller te gaan schrijven. Iemand noemt het arbeidersprotest rond de scheepswerf van La Ciotat (dat ook in werkelijkheid plaatsvond). Maar de moeilijk peilbare Antoine (Matthieu Lucci) veroorzaakt direct opschudding met zijn eerste schrijfoefening over een bloedbad Amerikaanse stijl. Met provocerende uitspraken jaagt hij niet alleen zijn medecursisten op de kast, maar trekt hij ook de aandacht van Olivia. Op zijn beurt begint Antoine haar te bespioneren — een wederzijdse uitdaging met hachelijke afloop. De overige deelnemers aan de workshop komen daarbij meer op de achtergrond, wat jammer is na hun sterke binnenkomst.

Gaandeweg ontstaat een vernuftige parallel tussen de discussies in de groep en de richting waarin de film koerst. Wordt L’atelier een realistisch docudrama, iets met politiek, meer psychologisch, of vooral een bloedstollende thriller? Wanneer Antoine de aanslag in de Bataclan ter sprake brengt roept dat een griezelig actueel gevoel op. We zien internetfilmpjes van extreemrechts, Antoine als eenzame bodybuilder en in gezelschap van twijfelachtige vrienden. Dat alles afgerond met een vleugje existentialisme.

De onvoorspelbare ontwikkeling werkt goed als het op spanning aankomt, maar wanneer Cantet af en toe op het randje van geloofwaardigheid balanceert lijkt het zijn doel voorbij te schieten. Alsof hij dit portret van een zich niet op zijn plaats voelende jongeman in forse, tot de verbeelding sprekende lijnen opzet, om vervolgens de invulling aan de kijker over te laten. Intrigerend ja, maar voelt soms ook als een dwaalspoor. Wel mooi om achteraf te ontdekken dat die merkwaardige openingsscène met een eenzame ridder uit een computerspel eigenlijk heel raak is.