BYE-BYE

Sinds vorig jaar laten jonge Franse regisseurs met een etnische achtergrond van zich horen met films over het uitzichtloze leven in de voorsteden. Deze inspanningen werden hetzelfde jaar in Cannes bekroond. La haine van Mathieu Kassovitz ontving de prijs voor de beste regie, terwijl Bye-bye van Karim Dridi de Prix de la Jeunesse in de wacht sleepte. In engagement zijn de films complementair, maar in benadering zijn ze elkaars tegenpolen.

Net als in zijn eerste lange speelfilm Pigalle (1994) schotelt de in Tunesië geboren Dridi de toeschouwer een bonte verzameling personages en daarmee een veelheid aan verhalen voor. Was de rosse buurt met de gelijknamige naam in zijn eersteling het decor, Bye-bye speelt in Panier: een van de oudste wijken van Marseille, aangelegd door de eerste Italiaanse immigranten en een omgeving waar verschillende culturen elkaar kruisen.
In deze wijk arriveert de mooie Ismael met zijn veel jongere broertje Mouloud. Na een onduidelijk drama thuis zoeken ze hun heil bij familie in Marseille. Hun oom, een patriarch van het oude stempel, bepaalt dat zij moeten blijven en neemt Ismael mee naar het lasbedrijf waar hij werkt. Hun tante, het amicale hart van de familie, speelt op haar beurt in op hun gemoed. Zij is meer gericht op de toekomstperspectieven in de Franse samenleving dan haar man. Als zodanig heeft zij steviger grip op haar puberende zoon en geeft zij haar dochters Engelse les.
De film is het mooist zolang Dridi een kijkje in de keuken geeft van het reilen en zeilen van deze Arabische familie: een gewoon gezin waarin de ouders hun kinderen proberen op te voeden en proberen te behoeden voor drugs en alles wat daarmee samenhangt. Deze melange van familieleden omspant een aantal generaties. Contrasten tussen de persoonlijkheden tonen verschillende opties om met hun leefsituatie om te gaan.
Deze familiebanden blijken tegelijkertijd ook de enige zekerheid van de broers. Ismael raakt bevriend met zijn collega Jacky, maar verknalt deze vriendschap omdat hij uitgerekend valt op diens vriendin. Dit bevestigt de mening van Jacky’s broer Ludo, het vleesgeworden archetype van het Front National. Mouloud komt op zijn beurt in contact met de drugsdealer Foxy die hem met zijn spierballentaal en handeltjes de mogelijkheid biedt om in Marseille te blijven. In de meer frontale aanpak van deze confrontaties met de toch al stereotiepe personages Foxy, Ludo en consorten is Dridi beduidend minder op dreef.

Onverwachte wendingen
In Bye-bye wordt afscheid genomen van een stad, van een familie en tenslotte ook van een land. Dridi ontwikkelde voor de film een schrijfstijl, die hij zelf ‘roman cinematografique’ noemt: een literair-visuele stijl geschreven in de eerste persoon en met vele verwijzingen naar ambiance en geuren. Dit verklaart de open structuur van de film waarin de personages centraal staan en de sociale omstandigheden terloops aan bod komen. Overeenkomstig volgt de camera in een bedachtzaam tempo de gangen van de personages en buigt zij mee met al hun onverwachte wendingen. Zolang je alleen een schets wil geven van verschillende mensen en hun onderlinge verhoudingen, werkt een dergelijke losheid goed.
De literaire structuur begint echter te wrikken wanneer naast die veelheid aan personages ook een verhaaltje moet worden verteld en de lijnen coûte que coûte bij elkaar moeten uitkomen. Dridi raakt dan de balans kwijt tussen wat reeds overduidelijk is en wat juist meer toelichting behoeft, tussen wat functioneel is en wat niet ter zake doet. Zo blijft het voor niet-ingewijden gissen waarom Mouloud zich zo verzet tegen de terugkeer naar ‘het kwartier’ in Tunesië. Terwijl de drugsscene en persoon van Foxy waarmee hij in aanraking komt, te weinig nieuws bieden om zo veel aandacht op te eisen.

Snelkookpan
In tegenstelling tot de zwijgzame Ismael, die de gebeurtenissen indolent langs zijn rug laat glijden, is zijn kleine broertje veel energieker. Terwijl Ismael luistert naar raï muziek, leert Mouloud een zelfgeschreven rap uit zijn hoofd. Met deze tekst over de positie van de ‘beur’, iemand van de tweede generatie Noord-Afrikanen geboren in Frankrijk, staat hij dichter bij de Franse jeugdcultuur uit de banlieus die La haine ook laat zien. Terwijl in La haine solidariteit en vriendschap als middel in de strijd tegen de politie-staat worden gepresenteerd, blijken in Bye-bye alleen familiebanden een houvast in een wereld waar racisten en drugsdealers het recht in handen nemen. De film is met haar dralende tijdsverloop een schets zonder uitzicht en van gelatenheid, geen vlammend protest zoals La haine waarin een klok haast letterlijk de minuten wegtikt als een tijdbom.
Dridi zegt in een interview dat hij geen spektakel wil bieden maar een sensatie overbrengen. Met zijn schrijfstijl bereikt hij dit zelf opgelegde doel: het geborrel voorafgaande aan het kookpunt komt over. Het is maar waar je liever naar kijkt: het geborrel van de snelkookpan of het moment van overkoken.

Kiki Jeanson