BE KIND REWIND

Het speelse be kind rewind laat de overeenkomst zien tussen Michel Gondry en de ontdekker van magnetische krachtlijnen, Michael Faraday.

be kind rewind is verplichte kost voor elke filmmaker. Want wat heb je nodig om een film te maken, volgens regisseur Michel Gondry (human nature, eternal sunshine of the spotless mind)? Alleen een vergiet en een kopieermachine. Met een vergiet op het hoofd verandert de sullige videotheekmedewerker uit be kind rewind prompt in een daadkrachtiger mens. En in een onnavolgbare redenering die alleen maar uit de koker van Gondry kan komen, is ook een kopieermachine onmisbaar bij het maken van een film. Om ’s nachts in negatief filmopnames te kunnen schieten, maak je een zwart-wit kopietje van je gezicht, dat je voor je echte gezicht plakt. Onbegrijpelijk? Als je be kind rewind ziet, is dit allemaal volstrekt logisch. Hetzelfde geldt voor de titel. Van te voren lijkt ‘Be kind rewind’ vooral een cryptische opdracht, maar als de film begint wordt onmiddellijk duidelijk wat het betekent: ‘Wees aardig en spoel je VHS-band terug’, zoals er in vervlogen tijden op Amerikaanse videobanden te lezen viel.
Alles zelf doen, is het aanstekelijke motto van be kind rewind. Zelf knippen en plakken, niet zoals iedereen dat tegenwoordig op de computer doet, maar nog echt met schaar en plakband. Als je maar een doel hebt, dan weet je daar altijd de juiste attributen bij te vinden. Gondry is waarschijnlijk zo iemand die een schuur of zolder vol met van alles en nog wat heeft volgestouwd, ‘want je weet maar nooit of je het nog ergens voor kunt gebruiken’. Niks is nutteloos. Wil je ‘Ghost busters’ spelen? Met kerstboomslingers en ijzerdraad kun je net doen of je een anti-spook-stralingsapparaat in je handen hebt. Kinderlijk eenvoudig. Of eigenlijk toch best moeilijk om te verzinnen, omdat het een andere blik op de alledaagse dingen vereist. Niet voor niets speelde Gael Garcia Bernal een uitvinder in Gondry’s vorige film the science of sleep. Uitvinders zoeken niet naar ingewikkelde oplossingen, maar juist naar de meest eenvoudige.
Het helpt als je niet al te rigide denkt. In het begin van be kind rewind zien we een graffitiportret van jazzmuzikant Fats Waller met een scheve neus, maar wat geeft dat? Het hoeft allemaal niet zo netjes en precies, maakt Gondry ons gelijk duidelijk. Later in de film raakt videomedewerker Jack Black helemaal over de rooie door een klant die een film op alfabet zoekt. Waarom moet dat altijd zo voorspelbaar en overzichtelijk, kunnen de videobanden niet ook eens een keer in een andere rangorde staan?, foetert hij.

Oerkrachten
De aftandse videotheek met de naam Be Kind Rewind is een fossiel temidden van de hypermoderne dvd-zaken, maar het is wel de plek waar oerkrachten tot leven komen. Jack Black saboteert in zijn vrije tijd elektriciteitscentrales, en wordt op een dag getroffen door een elektriciteitsstoot die hem magnetisch maakt. Met rampzalige gevolgen voor de VHS-banden, die allemaal gewist worden. Dat magnetisme een sleutelrol speelt, is typisch Gondry. Geen high tech, geen nanotechnologie, geen snaartheorie maar ‘ouderwets’ magnetisme, dat aan elk kind te demonstreren valt.
Als we te rade gaan bij de ontdekker van het elektromagnetisme, Michael Faraday, dan doet zich er een opvallende overeenkomst voor met Gondry. Michael Faraday (1791-1867) was een geniaal experimentator en veroverde daarmee een plekje in het boek Doorbraken in de natuurkunde. De natuur moest je niet theoretisch benaderen, vond Faraday. Het experiment was de meest volmaakte methode om de natuur te onderzoeken. Zijn werk als chemicus en fysicus zou een omwenteling veroorzaken in de natuurkunde. Faraday was autodidact en niet wiskundig geschoold, en baseerde zijn theorie rond magnetische krachtlijnen puur op veldwerk. Zijn instinctieve speurzin bracht hem tot nieuwe ontdekkingen, en hiermee raakt hij aan de kern van Gondry’s films, die ook getuigen van een onbevangen nieuwsgierigheid naar de wereld om hem heen. Faradays werk vormde de basis voor Maxwells elektromagnetische theorie, die de ideeën van Faraday in een wiskundige vorm goot. Hier scheiden de wegen met Gondry, die met zijn vrije films niet de indruk wekt dat hij ideeën in een vaste mal wil gieten.

Pizza
be kind rewind is uiteindelijk een verkapt pleidooi voor ouderwetse eenvoud. De dvd-zaak West Coast om de hoek pakt het eigentijdser aan. Als een spion loopt de videotheekhouder daar rond, druk notities makend van de aanpak van de concurrent: minder keus en meer kopieën van dezelfde films. Neem dan zijn idealistische collega die zijn klanten doodleuk juist meer laat betalen voor middelmatige films.
De twee videomedewerkers besluiten om eigenhandig een remake te maken van alle gewiste films uit hun videotheek, om zo de klanten toch van films te voorzien. ‘You name it, we shoot it’, is hun motto. Zo wordt driving miss daisy nagemaakt, met een heuse trailer (‘She wouldn’t shut up, he wouldn’t give up’). Hiermee begint het hilarische en vaak ook melige gedeelte van de film, dat neigt naar de humor van clerks, maar dan minder nihilistisch. Op een gegeven moment is de lol er wel een beetje van af, maar de attributen die de twee videotheekmedewerkers aanwenden om de publiekssuccessen na te maken (zie kader), blijven verbluffend eenvoudig. Aluminiumfolie in plaats van een sciencefictionpak, een pizza in plaats van een plas bloed: het ontstijgt het niveau van de lagere-schoolmusical en Sinterklaas-surprise niet, maar daarin schuilt juist de ontroering. Perfectie ontroert niet, verbeeldingskracht en zichtbare moeite wel.
Een aanrader is de site bekindrewind.com, waar op hilarische wijze het hele internet wordt gewist, net als de VHS-banden in de film. Je kunt ervoor kiezen om internet weer opnieuw op te bouwen, met een verknipte Google-site en gezellig seventies-orgeldeuntje als resultaat. Hierop staan ook alle remakes uit be kind rewind, helaas wel iets ingekort, en kun je zelf een film of site namaken. Er is zelfs een adaptatie van de kortfilm la lettre van Michel Gondry door ene Joss Bruneliere te bekijken, plus een langere remake van lord of the rings. Echt goed te pruimen zijn deze films niet, maar wie weet heeft Gondry een trend ontketend in de geest van meesterknutselaar Ed Wood, die ook met weinig toekon. De kern van het remaken volgens de methode-Gondry is dan ook: neem iets, neem nog iets anders, stop er veel van jezelf in en maak er wat van.

Mariska Graveland

Sweding

De twee videotheekmedewerkers uit be kind rewind vertellen hun ongeduldige klanten dat hun films ‘sweded’ zijn, omdat ze helemaal uit Zweden moeten komen, maar dit is slechts een excuus voor de hoge huurprijzen en lange wachttijden. De echte reden is dat ze alle films uit hun videotheek namaken omdat de banden per ongeluk zijn gewist. Films waarvan in be kind rewind een remake wordt gemaakt (‘sweding’):

king kong (1933)
2001: a space odyssey (1968)
carrie (1976)
ghost busters (1984)
robocop (1987)
driving miss daisy (1989)
Boyz ’n the hood (1991)
the lion king (1994)
when we were kings (1996)
the island of dr. moreau (1996)
men in black (1997)
rush hour 2 (2001)