FilmBoeken: Heddy Honigmann. Listening to Stories

Niet IDFA of het Nederlands Film Festival, maar het Portugese festival Indie Lisboa komt met de toegankelijk geschreven essaybundel Heddy Honigmann. Listening to Stories.

Heddy Honigmann weet als geen ander hoe het voelt om de eeuwige buitenstaander te zijn. Ze werd in 1951 als kind van joods-Poolse ouders geboren in Peru, studeerde aan de filmacademie van Rome en verhuisde in de jaren zeventig voor haar grote liefde Frans van de Staak naar Amsterdam. Dat is sindsdien de uitvalsbasis voor haar documentaires, die Honigmann over de hele wereld voerden, van New York (Dame la mano) tot Parijs (Forever) en van Lima (Metaal en melancholie, El olvido) tot Rio de Janeiro (O amor natural).

De band met haar thuisland is ondertussen gecompliceerd, schrijft voormalig filmrecensent Hans Beerekamp. Niet alleen geeft de nuchtere Nederlander zich niet zo gemakkelijk bloot aan een documentairemaker die vrij direct de intimiteit zoekt, ook staat Honigmanns intuïtieve werkwijze op gespannen voet met de strak georganiseerde Nederlandse filmcultuur. Een recente afwijzing van een subsidieaanvraag voor een documentaire over dameslingerie in Syrië onderstreepte dat. Het Filmfonds twijfelde of Honigmann de islamitische vrouwen wel dicht genoeg zou kunnen benaderen. Honigmann, de regisseur die altijd tot hart en ziel weet door te dringen.

Het wekt dus nauwelijks verbazing dat Heddy Honigmann. Listening to Stories geen uitgave is van IDFA of het Nederlands Film Festival, maar van Indie Lisboa. Dit Portugese festival voor experimentele cinema completeert met de bescheiden hommage een nagenoeg compleet retrospectief van haar films in 2010. De toegankelijk geschreven stukken in de essaybundel laveren tussen analytisch-opiniërend en persoonlijk-emotioneel, cirkelend rondom een diepgravend gesprek met Honigmann zelf. Het resultaat: een verhelderende dialectiek tussen de filmmaker, haar films en professionele beschouwers.

“Al mijn films zijn er eigenlijk één”, duidt Honigmann de coherentie van haar oeuvre. In tegenstelling tot de meerderheid van het documentairegilde is ze niet op zoek naar bevestiging voor een vooringenomen standpunt. Honigmann zegt mensen juist te benaderen vanuit een oprechte nieuwsgierigheid, bij voorkeur in hun persoonlijke levenssfeer. Ze wil met hen geen interviews maar conversaties voeren: in een ontwapende, meanderende stijl. Honigmann weet met deze zogenaamde corkscrew-methode herinneringen met een grote gevoelswaarde naar boven te halen, aan oorlog (Crazy), erotiek (O amor natural) of de dood (Forever). Ze doet dat vaak met behulp van muziek en poëzie.

Hoe paradoxaal het ook klinkt, deze spontane benadering kan alleen bestaan bij de gratie van een heldere rode draad. Honigmann komt steeds weer uit op het thema dat haar eigen leven beheerst: de verbanning. Heel concreet, zoals bij Cubaanse migranten die in een New Yorkse club hun rumba dansen (Dame la mano), of op een abstracter niveau, bij een dementerende man die langzaam losraakt van zijn herinneringen (de fictieve Bernlef-verfilming Hersenschimmen) en bij het menselijk verlangen het leven niet te verliezen (Forever).

De stemming in haar documentaires raakt aan een diepe melancholie, maar dan wel vervuld van optimisme, plezier en levenskracht. Iemand die nergens thuis is, beheerst kennelijk ook het talent om met grote gretigheid een nieuwe cultuur te verkennen en die zich eigen te maken. Honigmann verhuisde niet zo lang geleden vanuit het centrum van Amsterdam naar Slotervaart. Haar nieuwsgierigheid heeft ze inmiddels vertaald in het idee voor een serie kortfilms over deze overwegend Arabische stadswijk. De verbanning vormt vruchtbare creatieve grond. Het lijkt de enige manier om te overleven.

Heddy Honigmann. Listening to Stories, diverse auteurs | 2010, Indie Lisboa | 72p | verkrijgbaar via de webwinkel van het festival