Boeken: The Feel-Bad Film

Waarom worden er ‘feelbadfilms’ gemaakt? Waarom kijken we ernaar, hoe werken ze en wat hebben we eraan? Daarover schreef Nikolaj Lübecker The Feel-Bad Film: een analyse en apologie in één.

Door Janna Reinsma

Op een Reddit-forum vraagt ‘willmandude’: ‘Best “feel bad” movies? You know, the endings that have you questioning humanity or leave you feeling empty inside. Give me your darkest!‘ Daarop buitelen 350 mensen over elkaar heen in hun enthousiasme om de meest afschuwelijke films op te sommen. Voor willmandude, de 350 reageerders en iedereen die verder meer wil weten over het ‘genre’, is er nu The Feel-Bad Film, een essayistisch-filosofische studie van Nikolaj Lübecker.
‘Feelbadfilms’ zijn films die ons vervullen met walging, tegenzin, woede, ellende of frustratie. In de betekenis die Lübecker eraan geeft zijn het bovendien films die het sterke verlangen naar een vorm van catharsis oproepen, maar dit verlangen niet inlossen, en ons miserabel en verpletterd achterlaten. Daarin schuilt meteen het belangrijkste verschil met de minder vrolijke Hollywoodfilms, die meestal netjes afgerond en uiteindelijk toch emotioneel bevredigend zijn.
In de feelbadfilm van Lübecker wordt de kijker sterker dan gebruikelijk gemanipuleerd en tot doelwit gemaakt. Er wordt op gemikt een fysiek-emotionele ervaring bij de kijker te bewerkstelligen, maar zonder de bevrediging of opluchting van de genres waar ze soms hun verteltechnieken van lenen: horror, porno en melodrama. Het zijn onaangename, verontrustende, verstikkende, vijandige, unheimische, transgressieve of — een onsje minder kan ook — verwarrende of op de zenuwen werkende films, die het hoofd bereiken via het lichaam.
Wat willen de voor sadistisch, cynisch, nihilistisch en politiek dubieus versleten feelbadregisseurs als Haneke (Funny Games), Von Trier (Dogville), De Palma (Redacted), Denis (Les salauds), Van Sant (Elephant), Korine (Trash Humpers) en vele anderen bereiken, wat ze blijkbaar niet op een andere manier kunnen of willen overbrengen? Lübecker stelt dat er een lange humanistische traditie bestaat, waarvoor Sartre exemplarisch is, die kunst beschouwt als het bildende domein van communicatie, begrip, empathie, identificatie, respect en wederkerigheid. Een domein waarin begrip van zelf en ander mogelijk wordt, en bevorderd uiteraard, dat als een soort model dient voor hoe sociale relaties (en bij uitbreiding democratie) werken. Feelbadfilms beschouwen we doorgaans als antihumanistisch (of zelfs, bij bijvoorbeeld Haneke en Von Trier, als agressief misantropisch-didactisch) — terwijl we, vindt Lübecker, eigenlijk vooral wat harder ons best moeten doen om ze te begrijpen. Sommige films kaarten met hun nihilisme immers datzelfde nihilisme aan in plaats van het te propageren, willen expres woede opwekken zodat we iets hebben om op na te kauwen, of laten de verlossing voor personages en kijkers uitblijven, maar verlangen er veelbetekenend hevig naar. Zo nodigen ze bij uitstek uit tot ethische of politieke reflectie.
Lübecker betoogt dat de feelbadfilm ons door middel van transgressieve filmervaringen de mogelijkheid biedt beter oog te krijgen voor de problematische, complexe en duistere kanten van de mens — en dat nog wel op een manier waarin we (relatief veilig) met gevoelens en gedachten kunnen experimenteren. En die schaduwzijde van de mens (alles wat we normaal gesproken niet kunnen of willen zien) is precies hetgene waar de humanistische traditie een blinde vlek voor heeft, net zo goed als voor de creatieve, eigenzinnige manier waarop we door middel van transgressieve esthetische ervaringen ethisch kunnen reflecteren op dat complexe zelf. Juist ook immorele en amorele films die het niet cadeau doen, maken dat in ons los.
Gelukkig ziet Lübecker, die de feelbadfilm hoog in het vaandel heeft staan, op de valreep wel dat niet alle feelbadfilms in te passen zijn in deze ‘ronde’ en haast cathartische analyse, en dat er sowieso ook nog iets aan de feelbadfilm overblijft dat niet ethisch instrumenteel is of hoeft te zijn. Netto resultaat na lezing van The Feel-Bad Film: je krijgt net als ‘willmandude’ zin in 350 gouden tips en een feelbad-binge-sessie. Give me your darkest!

The Feel-Bad Film | Nikolaj Lübecker | 2015, Edinburgh University Press | 190 pagina’s

Boeken kort

De 250 blikken film van Kees Hin | Sandra van Beek | 2016, Free Musketeers | €26,95
Regisseur Kees Hin heeft een hele eigen manier van films maken. Wanneer hij in 2012 zijn hele archief aan EYE Filmmuseum schenkt, wordt zijn werkwijze duidelijk. Een ongelofelijke hoeveelheid blikken film, waarvan het merendeel bestaat uit snippers, restjes, testen, geluidsfragmenten en ga zo maar door, getuigt van het knip- en plakwerk waarmee Hin zijn films in elkaar zet. Sandra van Beek heeft het archief van Hin doorgespit en zo een chronologisch verslag gemaakt van Hins materiaal en daarmee ook van zijn leven. Een leven vol film.

The Film That Changed My Life | Robert K. Elder | 2011, Chicago Review Press | €18,99
Welke film heeft jouw leven veranderd? Met die vraag opent Robert K. Elder het gesprek met dertig verschillende regisseurs. Allemaal vertellen ze uitgebreid over de film die hen gemaakt heeft tot de regisseur die ze vandaag de dag zijn. En niet alleen dat, in bijna alle gevallen blijkt die ene film ook van grote invloed te zijn geweest op hun leven. Verhalen als John Woo die bijna katholiek is geworden na het zien van Martin Scorseses Mean Streets maken dit boek tot een ode aan de invloed van films.

The Art of Character | David Corbett | 2013, Penguin Books | €16,99
David Corbett heeft vier romans geschreven en besloot vervolgens zijn verworven kennis over het scheppen van personages te delen. In The Art of Character heeft Corbett een duidelijk overzicht opgesteld voor de beginnende en gevorderde schrijver. Het boek bestaat uit vier delen, het laten ontstaan van een personage, de ontwikkeling ervan, de rollen en tot slot techniek. In elk deel krijgt de lezer verschillende oefeningen, maar het boek is geen droog stappenplan. Corbett gebruikt verhalen, voorbeelden en geeft tegelijk een beeld van het belang van goede personages. Ze verrijken het verhaal niet, ze zijn het verhaal.

David Lynch: The Man From Another Place | Dennis Lim | 2015, New Harvest | €18,99
David Lynchs films worden omschreven als onbegrijpelijk en als briljant. Het zijn films die meer op ons onderbewustzijn dan op ons bewustzijn inwerken. Dennis Lim bespreekt in dit boek niet alleen Lynchs films, maar ook de man zelf. Lim biedt de lezer verschillende mogelijkheden om naar het leven en het werk van Lynch te kijken, zonder dat hij diens dierbare ‘room to dream’ invult. Door de combinatie van biografische verhalen en filmanalyse, word je als lezer meegenomen in de onbekende wereld die we niet alleen kennen uit de films, maar waar Lynch zelf ook in lijkt te leven.

Samenstelling Semna Segal | International Theatre & Film Books | Leidseplein 26 | 1017 PT Amsterdam | t 020-622 6489 | theatreandfilmbooks.com.