Boeken – 31 december 2015

Tim Burton

  • Datum 31-12-2015
  • Auteur
  • Deel dit artikel

Tim Burton

‘Voor mijn ouders’. Een eerbetoon van de schrijver dat doorgaans geen verdere betekenis heeft in de interpretatie van het boek. Anders ligt dat bij Tim Burton: The Monster and the Crowd, waarin Helena Bassil-Morozow het oeuvre van de Amerikaanse fantasy-koning Tim Burton ontleedt aan de hand van de psychoanalytische theorieën van Carl Gustav Jung. Een filmmaker op de sofa leggen betekent per definitie dat het persoonlijk wordt, en Bassil-Morozow weeft dan ook vernuftig een web tussen haar eigen verleden, Burtons werk én diens jeugd. Die achtergronden verschillen als dag en nacht. Bassil-Morozow groeide op in de Sovjet-Unie, toen het IJzeren Gordijn nog ondoordringbaar was. Ze voelde een sterke groepsdruk om zich aan te passen, maar de collectivistische maatschappijstructuur bood haar tevens een vertrouwde haard. Burton daarentegen voelde zich nooit helemaal thuis in de buitenwijk van Los Angeles waar hij als kind woonde, en had met zijn ouders een allesbehalve harmonieuze band. Dat verklaart volgens Bassil-Morozow waarom zijn personages altijd einzelgängers zijn: of het nu gaat om de met schaarhanden achtergelaten wees Edward Scissorhands, een eenzame superheld als Batman, de onbegrepen B-filmmaker Ed Wood of de compleet doorgedraaide kapper-killer Sweeney Todd. Het zijn alter ego’s van de regisseur, die net als hij een conflict hebben met de normen en waarden die de grote mensenwereld hen oplegt. Kinderen in feite: aan het proces van geestelijke volwassenwording dat Jung beschrijft als ‘individuation’ zijn ze nooit begonnen. In plaats daarvan blijven ze voor eeuwig het dromerige kind, de bovenmenselijke superheld, het creatieve genie of de moorddadige maniak. Bassil-Morozow lift met haar methodologische keuze handig mee op een aan invloed winnende stroming in de filmwetenschap die Jung verkiest boven Freud vanwege diens aandacht voor het visuele in plaats van het talige. Ze slaagt glansrijk in de toepassing van concepten als ‘schaduwzijde’, ‘anima of animus’ en ‘zelf-verwerkelijking’, maar laat steekjes vallen op punten waar je dat dan weer niet verwacht. Zo klinkt het geloofwaardig dat Burton de mise-en-scène en de muziek van huiscomponist Danny Elfman de belangrijkste filmische ingrediënten vindt, maar dat hij geen waarde zou hechten aan verhaal, camerawerk, montage en de acteurs is onzin. Johnny Depp kon immers doorbreken doordat Burton hem alle ruimte gaf. Het slothoofdstuk, over de remake van planet of the apes en de sciencefiction-parodie mars attacks!, is meer negatieve recensie dan wetenschappelijke analyse. Dat had functioneel kunnen zijn binnen Bassil-Morozows betoog dat Burton de mist ingaat als hij zich richt op de dwalingen van de kudde in plaats van op de strubbelingen van die ene dwarsligger. Nu blijft het bij de interessante constatering dat Burton zijn ‘monsterlijke’ buitenstaanders met zoveel meer warmte en genegenheid neerzet, waardoor het publiek echt met hen gaat meeleven. alice in wonderland heeft gelukkig zo’n outsider als hoofdpersoon, alle reden dus om er reikhalzend naar uit te kijken. Al is de film dan een terugkeer naar zijn strenge eerste werkgever Disney, zoals zo vaak heeft de eigenzinnige Burton, gelijk zijn personages, zich vast niet volledig laten leiden door de wil van de machtige studiobazen.

Niels Bakker

Tim Burton: The Monster and the Crowd. A Post-Jungian Perspective
Helena Bassil-Morozow
2010, Routledge, 216 pagina’s, €23,28

Jane Campion
Radner, Fox en Bessière
2009, Wayne State University Press, €34,50 euro
Bundel essays over het werk van Jane Campion, regisseur van the piano, the portrait of a lady en holy smoke. Onder meer over de invloed van Nieuw Zeeland op Campions verbeelding, de seksuele ambiguïteit in haar films, haar voorliefde voor literatuur en over acteur Harvey Keitel, met wie Campion graag samenwerkte. In een van de essays wordt Campion beschreven als de eigenares van een ‘delicatessenwinkeltje in speciale films’, in tegenstelling tot een ‘grote Hollywood-supermarkt’.

The futurist: the life and films of James Cameron
Rebecca Keegan
2009, Crown Publishers, €24,95
Hardcoverboek over James Cameron, regisseur van the terminator, aliens, the abyss en titanic. Keegan maakte dit portret in samenwerking met Cameron, waardoor het een intiem karakter kreeg en leuke anekdotes bevat. Cameron zag als jonge vrachtwagenchauffeur star wars en nam zich voor óók een "space blockbuster" te gaan maken, hetgeen hij deed, met the terminator. Nu, enkele blockbusters later, presenteert Cameron de meest dure, innovatieve en ambitieuze film van zijn carrière: avatar.

Lorca, Bunuel, Dalí: Forbidden pleasures and connected lives
Gwynne Edwards
2009, I.B. Tauris, €39,50
Toneelschrijver/dichter Federico García Lorca, filmmaker Luis Buñuel en kunstschilder Salvador Dalí, geboren in respectievelijk 1898, 1900 en 1904, groeiden op in soortgelijke omstandigheden: een bekrompen, intolerante en religieuze samenleving, waarin seks (en alles wat daarmee te maken had) zondig was. Edwards beschrijft hoe deze verstikkende tijdgeest hun werk beïnvloedde en wat de overeenkomsten zijn in hun leven en werk.

A short history of Cahiers du cinéma
Emilie Bickerton
2009, Verso, €22,95
Geschiedenis van Cahiers du Cinéma, het legendarische Franse filmtijdschrift dat in 1951 werd opgericht en dat ook ver buiten de filmwereld zorgde voor de erkenning van film als volwaardige kunstvorm. Gelijk met de geschiedenis van Cahiers, wordt ook de geschiedenis beschreven van andere gedrukte film-media, van de film zelf, én van politiek en samenleving in de bestaansperiode van het tijdschrift.

Shell shock cinema
Anton Kaes
2009, Princeton, €32,50
Kaes onderzoekt de invloed van post-trauma shock na de Eerste Wereldoorlog op de Weimar-cinema, en hoe die shock werd verbeeld, vaak impliciet, zonder directe verwijzingen naar het slagveld, in meesterwerken uit die tijd, zoals the cabinet of dr. caligari, nosferatu en metropolis. Tevens laat Kaes zien hoe dit fenomeen, het verwerken van extreme psychische trauma’s in visuele expressie, heeft geleid tot vernieuwing in de film.

Samenstelling Claudia Jong (theaterandfilmbooks.com).

Geschreven door