PLANET OF THE APES

De mens bijt in het stof

  • Datum 07-01-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films PLANET OF THE APES
  • Regie
    Tim Burton
    Te zien vanaf
    01-01-2001
    Land
    Verenigde Staten
  • Deel dit artikel

Tim Burton maakte een vrije bewerking van de klassieker Planet of the apes, die de vloer aanveegt met de zelfgenoegzaamheid van de mensheid. Burton hoeft zich echter zelf niet in de handen te wrijven.

De idee dat de mens het eindproduct is van de evolutie heeft al veel gekrenkte ego’s moeten helen. Al die arme diersoorten zouden miljoenen jaren ploeteren en weer uitsterven, met als enige doel de ultieme creatie: de mens. Dieren dienen ons als dis of worden doodgeknuffeld, waarbij ons superioriteitsgevoel nog steeds zegeviert. Omdat we ‘gezegend’ zijn met bewustzijn, grammatica kennen en geen natuurlijke vijand hebben anders dan wijzelf, beschouwen we de aarde als een oord dat voor ons bestemd is.
Het leuke uitgangspunt van Planet of the apes (1968) en het boek ‘Monkey’s planet’ van Pierre Boulle is nu juist dat, door apen over de aarde te laten heersen, die antropocentrische houding omver wordt gekegeld. En de mens, die bijt in het stof.
De originele Planet of the apes was een voorbeeldige allegorie: de rollen worden omgedraaid zodat je je kunt inleven in de underdog. Net als in ‘Animal farm’ krijgen dieren uitvergrote mensentrekjes die je met gepaste afstand kunt bekijken en je een ouderwetse spiegel voorschotelen. Racisme en de wapenwedloop waren de voornaamste misstappen van de mens die in de film werden gehekeld. Klassiek is de eindscène waarin Charlton Heston het vrijheidsbeeld in zicht krijgt en zodoende ontdekt dat hij al die tijd gewoon op aarde was. "Damn you! Damn you all to hell!"

Jezusfiguur
In Tim Burtons nieuwe versie roept Heston deze zin opnieuw, maar nu in een cameo als stervende aap die het pistool introduceert in de apenwereld (pikant detail: Heston is zelf voorzitter van de Amerikaanse wapenlobby NRA). Net als alle films van Tim Burton loopt de film over van (film)historisch besef — sommige dialogen schijnen rechtstreeks geplukt te zijn uit de mond van politici en mensen als Rodney King. Maar deze keer lijkt het erop dat Burton zijn liefde voor het fantastische genre even binnen de perken moest houden. Er moest tenslotte bakken geld verdiend worden door Fox.
Grootste misser is het acteerwerk van hoofdrolspeler Mark Wahlberg, die op overdonderend kleurloze wijze de rol van arrogante kosmonaut speelt. Nadat hij een harde landing op de apenplaneet maakt lijkt niets hem te verbazen: niet dat generaal Thade (Tim Roth) hem op de hielen zit of dat de mensvriendelijke aap Ari op hem valt. Uiteindelijk wordt hij aanbeden als een soort Jezusfiguur die de apen verlossing brengt. Ook de apenvariant op Adam en Eva en een Jeruzalem-achtig bedevaartsoord suggereren dat de film een poging doet om de fundamentele drijfveren en angsten van de mens te verklaren, en de theorie ‘Waren de goden kosmonauten’ nieuw leven in te blazen. Maar het zijn uiteindelijk de verbluffende make-up van Rick Baker en de vele vermoeiende achtervolgingen die domineren, wat eeuwig zonde is voor een film die begint als een redelijk intelligente sciencefictionfilm, maar door de uitleggerige toon ("We’re all species") uiteindelijk meer weg heeft van een kinderfilm. "When you find them, kill them!" schreeuwt de generaal, en dat is de zin die de film het beste samenvat.

Mariska Graveland