Redactioneel – februari 2023

Jafar Panahi is ‘tijdelijk’ vrijgelaten, twee dagen nadat hij in hongerstaking ging. Blijkbaar heeft de Iraanse dictatuur die internationale aandacht voor Panahi liever niet.

Talloze andere Iraniërs zitten nog vast. Executies vinden nog steeds plaats. Het Iraanse volk wordt nog steeds met extreem geweld onderdrukt. De protesten duren voort. Nu al vier maanden.

Mensen protesteren in het aangezicht van de dood omdat het alternatief, de dictatuur laten bestaan, ook een vorm van sterven is. Er zou internationaal veel meer druk kunnen worden uitgeoefend, maar de aandacht lijkt te verslappen. Waarom staat de Iraanse Revolutionaire Garde niet allang op de lijst van terroristische organisaties, vroeg Eerste Kamerlid Farah Karimi zich op 4 februari in Trouw af.

Hoe bitter en pijnlijk zal het zijn als de dictatuur overwint. Niet alleen voor de Iraniërs. Voor iedereen die naar vrijheid streeft. Als de internationale gemeenschap toestaat dat de knuppel en de laars overwinnen, dan is de boodschap dat je een volk zo kunt behandelen.

Iraanse filmmakers hebben de afgelopen decennia met enorme creativiteit en inventiviteit weerstand geboden tegen het religieuze fascisme van de Iraanse staat. Dat is een understatement – Kiarostami’s Close-Up (1990) hoort wat mij betreft bij de beste films aller tijden. In 2022 vertoonde IFFR de korte film Nazarbazi (‘De stilte’) van Maryam Tafakory. Aanrakingen tussen mannen en vrouwen op het scherm zijn verboden door de Iraanse censuur en filmmakers losten dat op door geliefden een sensueel spel met kijken te laten spelen. Tafakory creëerde een poëtische collage van zulke momenten. Een prachtig gevoelig en intelligent antwoord van een kunstenaar op de primitiviteit van de onderdrukker. Zulke films zijn ergens een manier om geestelijk gezond te blijven, onder een regime dat de geesten wil vermorzelen.

Die poëzie en al het andere stille of luidruchtige verzet van kunstenaars zal de onderdrukkers waarschijnlijk overleven. Maar op de korte termijn is internationale actie nodig. Begin februari maakten Jean-Pierre en Luc Dardenne bekend dat ze hun film Tori et Lokita (2022) niet in de selectie van het Fajr International Film Festival in Teheran wilden hebben. “Dit festival is het uithangbord voor een dictatoriaal en moorddadig regime dat wij veroordelen.” Dat is goed en noodzakelijk, maar het Iraanse regime isoleert het land al ruim veertig jaar van de rest van de wereld, dus hiervan zal men niet onder de indruk zijn.

Het kan natuurlijk dat de Iraniërs zo massaal in verzet komen dat het regime omver wordt geworpen. Maar zoals je in No Bears van Panahi kunt zien aan het gedrag van de dorpsbewoners die de filmmaker weg willen hebben uit hun dorp: de angst voor de onderdrukker zit diep, na decennia onder de laars te hebben geleefd. Mensen hebben geleerd ver weg te blijven van alles wat met politiek te maken heeft. Het is dus de vraag hoe massaal het verzet kan worden. Ingrijpen in een soeverein land is ingewikkeld, zeker in een land met nucleaire technologie. Maar is de wereld niet net zo gebaat bij een Iraanse democratie in het Midden-Oosten als bij een vrij en soeverein Oekraïne? Hoeveel verzet kunnen de Iraniërs leveren? Hoe ‘tijdelijk’ is Jafar Panahi vrij?