Die Wannsee Konferenz

Het is de meest infame vergadering in de wereldgeschiedenis. Op 20 januari 1942 spraken hoge nazi-bureaucraten over hoe zo efficiënt mogelijk elf miljoen Europese Joden te vermoorden. In de op de notulen gebaseerde vergaderfilm Die Wannsee Konferenz zijn ze het snel eens.

Wat was de betekenis van de Wannsee-conferentie? Nog steeds bestaat het misverstand dat hoge SS’ers en nazi-ambtenaren onder leiding van Reinhard Heydrich, hoofd van de Sicherheitsdienst, op 20 januari 1942 in een villa aan de Berlijnse Wannsee besloten tot de genocide op de Europese Joden. Dat klopt niet. Het besluit om alle Europese Joden te vermoorden had Hitler al veel eerder genomen. Vóór Wannsee waren in Oost-Europa naar schatting al een half miljoen Joden vermoord. Niet in gaskamers, maar voornamelijk met kogels.

Toen de conferentie werd gehouden was de massamoord dus al volop aan de gang. Daarover hoefden de vergaderaars, ambitieuze carrièremannen, niet te beslissen. Wel over hoe de geplande genocide logistiek het beste kon worden uitgevoerd. Daarover ging de vergadering, waarvan twee jaar na de oorlog de notulen werden teruggevonden. In tegenstelling tot 29 andere was dit exemplaar aan het einde van de oorlog per ongeluk niet vernietigd door de nazi’s.

De door Adolf Eichmann opgestelde notulen staan vol versluierend taalgebruik. Deporatie naar de vernietigingskampen heet ‘evacuatie naar het Oosten’. Ook valt het woord genocide niet, maar wordt er gewerkt aan de ‘eindoplossing van het Jodenvraagstuk’. Best lastig nog, dat bedenken van een ‘eindoplossing’, blijkt uit de vergadering. Kogels duren te lang, rekent iemand voor, want het doodschieten van elf miljoen Joden kost 488 dagen. Dat moet sneller kunnen. Bovendien kan het humaner, legt Eichmann uit, die daarbij niet aan de Joodse slachtoffers denkt, maar aan de uitvoerders van de moordpartijen. Hij wijst op de ‘positieve resultaten’ die met Zyklon-B-experimenten al zijn behaald in gaskamers. Deze ‘volledig anonieme manier van werken’ is minder belastend voor de uitvoerders dan één voor één doodschieten.

Wie zijn walging de baas kan bij het op de teruggevonden notulen gebaseerde Die Wannsee Konferenz constateert iets merkwaardigs. Het versluierende taalgebruik van de vergaderaars doet vermoeden dat ze beseffen dat ze een duivels plan aan het uitwerken zijn, en dus dat er nog een restant van hun geweten actief is. Maar klopt dat? Notulist Eichmann zei in 1961 tijdens zijn proces in Jeruzalem dat hij verdoezelende taal gebruikte in de notulen, maar dat daar in de anderhalf uur durende vergadering geen sprake van was. De vergaderaars praatten zonder scrupules over het massaal uitroeien van de Joden. Anders gezegd: de werkelijkheid was nog barbaarser dan Die Wannsee Konferenz laat zien.