WINTERSTILTE

Sonja Wyss slecht de grenzen tussen film en beeldende kunst. Geheimzinnige hertenmannen belagen de vier maagden op een ingesneeuwde boerderij.

Wie wel eens klaagt dat de Nederlandse film zo weinig beeldend is moet winterstilte gaan zien. Een klein en vooral vreemd juweeltje dat zomaar uit de lucht is komen vallen. Vol taferelen die als een ongrijpbare en toch veelbetekenende droom door je hoofd blijven spoken.
winterstilte ging tamelijk onopgemerkt in première op het Nederlands Film Festival, waar het werd bekroond met een Gouden Kalf voor het geluidsontwerp dat, aldus de jury, de verbeelding van de stilte tot een poëtische ervaring maakt. Vervolgens werd het zo mogelijk nog geruislozer vertoond op het Filmfestival Rotterdam, maar mooi wel geselecteerd voor de Forum-sectie van Berlijn. Sonja Wyss — beeldend kunstenares met Zwitserse nationaliteit maar werkend in Nederland — moet iets goed hebben gedaan toen ze dit sprookje verzon over een ingesneeuwde boerderij waar een rouwende weduwe en vier maagdelijke dochters worstelen met hun gevoelens.
De overdadige symboliek en het vrijwel geheel ontbreken van gesproken woord maken het met niet-professionele acteurs gerealiseerde winterstilte tot een riskante onderneming. Dat het geen pretentieuze onzin is geworden heeft veel te maken met het filmische gevoel van Wyss en met de subtiele en nieuwsgierigmakende toonzetting die tegelijkertijd mysterieus en speels is.

Onderbewustzijn
De dramatisch sterke opening is nog betrekkelijk realistisch. Op de boerderij is het leven vrolijk en onbezorgd. Elders worstelen twee figuren door de diepe sneeuw tussen dreigende bergtoppen. Na een noodlottig ongeval verandert de sfeer en komen we steeds meer in de regionen van het onderbewustzijn terecht — al mag ieder dat natuurlijk op een eigen manier invullen.
Rituelen en gebruiken spelen een belangrijke rol. Sommige van die taferelen zijn dermate wonderlijk dat ze vast en zeker door Wyss zelf verzonnen zijn, maar op de een of andere manier doet het wel heel authentiek aan en past het prachtig bij de volksliedjes die ook een plaats hebben gekregen. Het rode roosje dat daarin wordt bezongen is veel minder onschuldig dan we tot nu toe misschien dachten.
Als winterstilte al een folkloristisch tintje heeft, dan worden de belegen associaties die dat oproept resoluut ongedaan gemaakt door de onbevangen benadering en de onverwachte visuele vondsten. Wyss combineert lyriek met droog absurdisme en vindt zelfs ruimte voor een vrolijk-schokkerige animatiescène. De beklemmende saamhorigheid tussen de vrouwen zit in de manier waarop ze synchroon bewegen wanneer ze rond de tafel zitten te handwerken. De jongemannen op vrijersvoeten die onvermijdelijk op de vier maagden afkomen zien we als donkere, anonieme gestalten met hertengeweien op hun hoofd, wat precies het juiste onbestemde gevoel van gevaar en verlangen oproept. Later zullen we die geweien in de vier lege bedden aantreffen, en het is niet moeilijk je voor te stellen waar dat voor staat.
Heel mooi is ook de vanzelfsprekende manier waarop authentieke details van het boerenleven, zoals het kneden van het deeg, in deze nieuwe context een sensuele lading krijgen. Sommige andere voorstellingen in deze fabel over onderdrukte en plotseling uitbottende lusten laten zich moeilijker ontcijferen, maar bijzonder en uniek blijft het wel.

Leo Bankersen