Wim Wenders’ roadmovie-trilogie

Eindelijk weer verkrijgbaar: de roadmovie-trilogie van Wim Wenders, een door Edward Hopper en Walker Evans geïnspireerde dwaal­tocht door verweesd Duitsland: schuldig en vol trauma.

Er bestaat een prachtige anekdote over de manier waarop de Duitse regisseur Wim Wenders en cameraman Robby Müller locaties scoutten. De een reed en de ander zat in de bijrijdersstoel, en riep afwisselend links of rechts net zo lang totdat ze de ideale plek gevonden hadden. Geen wonder dat het beste werk dat ze samen zouden maken voornamelijk uit roadmovies bestond. Uit films die ontstaan lijken te zijn en niet bedacht. Uit beelden die bestaan omdat ze bewegen en niet in de klassieke zin de parels aan een plotketting rijgen, maar kleine universa op zichzelf zijn.

Na lang niet beschikbaar te zijn geweest is hun zogenaamde road movie-trilogie, bestaande uit de films Alice in den Städten (1974), Falsche Bewegung (1975) en Im Lauf der Zeit (1976) sinds kort weer gerestaureerd en gedigitaliseerd verkrijgbaar via Criterion.

De fascinatie van Wenders voor het Amerikaanse landschap is bekend. Hij zei het al in de korte documentaire 3 amerikanische Schallplatten die hij in 1969 nog als student aan de filmacademie in München met schrijver Peter Handke maakte: "Ik ben eigenlijk maar in twee dingen geïnteresseerd: Amerikaanse landschappen en muziek." Net als de naoorlogse schrijvers en filmmakers van de Franse Nouvelle Vague, ontdekte ook Wenders (1945) als jonge man de Amerikaanse film in dezelfde cinematheek van Henri Langlois, alleen vijftien jaar later. Na zijn mislukte studies medicijnen en filosofie, trok Wenders namelijk naar Parijs om toelating te doen aan de beroemde FEMIS-filmschool, werd afgewezen, vond werk als assistent van kunstenaar Johnny Friedlaender en bracht de rest van zijn tijd in de bioscoop door.

Walker Evans meets Edward Hopper
Met zijn roadmovie-trilogie vestigde hij direct zijn naam als een van de gezichten van de tweede generatie van de Neuer Deutscher Film. Nog belangrijker was dat hij meteen al een volstrekt eigen stijl liet zien. Hij ontdekte het Amerika van fotograaf Walker Evans en schilder Edward Hopper bij hem om de hoek. De drie films zijn losjes opgebouwd rondom acteur Rüdiger Vogler, die respectievelijk een fotograaf, een schrijver en een filmoperateur speelt, maar in feite steeds hetzelfde personage dat door zijn innerlijke onrust en de grillen van het lot de weg op wordt geslingerd.

Alice in den Städten begint in de Verenigde Staten, waar Vogler een fotoreportage over "het ware Amerika" aan het maken is. Onderweg naar huis wordt hij opgezadeld met een in de steek gelaten meisje met wie hij door het Ruhrgebied op zoek gaat naar familie. Het is alsof Wenders met fotograaf Vogler als het "ware" Amerika mee naar Duitsland neemt, en of die zoektocht door dat verweesde land, dat land vol schuld en trauma, zowel een metafoor is voor zijn eigen kunstenaarschap als voor de ontworteling van zijn generatiegenoten.

Het zijn films zonder echte grote verhalen maar vol kleine verhalen. Het onderweg zijn is voor Voglers personages net zozeer een excuus om kleine brokstukken van een grotere geschiedenis te vinden, als voor Wenders. In kaart te brengen. Er greep op te krijgen. In Im Lauf der Zeit zegt Vogler op een gegeven moment iets in de trant van: "Voor het eerst in mijn leven heb ik het gevoel dat ik door een bepaalde tijd heen ben gegaan, en dat die tijd mijn verhaal is." Je zou kunnen zeggen dat het echte thema van die film de tijd is, de tijd waarin wij leven, de tijd die zich aftekent tegen de afstand tot de horizon. De tijd die onderweg wel langzamer lijkt te gaan, dan in de groef van het burgermansbestaan. Maar ook de tijd in filmische zin: hoe gaat de tijd voorbij terwijl wij kijken?

Wie Wenders alleen maar kent van zijn meest recente, nogal pompeuze egoprojecten, vergeet dat hij ooit eens een bijna bescheiden filmmaker was. Eentje die in het reine moest zien te komen met waar de Duitse filmgeschiedenis hem had gebracht. Direct aan het begin van Im Lauf der Zeit zien we Vogler in de projectiecabine bezig. De film op de spoel is Fritz Langs Nibelungen (1924). Geen toeval. Het is een van de films die door Siegried Kracauer in zijn boek Von Caligari zu Hitler beschreven is als vol vooruitschaduwingen naar het Derde Rijk. Wenders neemt ons mee door het land van na de schaduwen.

The Road Trilogy: Alice in the Cities, Wrong Move, Kings of the Road is op bluray en dvd verschenen bij Criterion (import).