VOORLAND

Voorland laat je naar Nederland kijken zoals het is, met een hoofdrol voor takken en wolken. De documentaire kan zich dan ook meten met de beste cinéma pure.

De mooiste films zijn vaak onverwacht te zien, geprojecteerd op de wereld om ons heen. Nog voordat er een camera, projector of filmdoek aan te pas is gekomen. Zo zag ik de indrukwekkendste film van het afgelopen Filmfestival Rotterdam op onverwachte momenten boven de Mauritsweg, ongeveer ter hoogte van Zaal De Unie. Het doek was grijs, met hier en daar wat wit en blauw in de grauwe aquarelmenging van het firmament. Een zwerm vogels dook, scheerde en gleed als snippers ijzervijlsel over een magnetische achtergrond en vormde oneindigheidstekens in de lucht.
Wat deden die vogelvluchten daar? Te laat voor de trek naar het zuiden, te vroeg voor hun terugkeer? Was Rotterdam hun nieuwe haven? Een nieuw zuiden op een opwarmende aardbol?
Die vogelvlucht dook ook op in Voorland, de documentaire van Albert Elings en Eugenie Jansen (zij was in 2002 nog Tiger-winnaar met Tussenland), die in Rotterdam in première ging en in Utrecht toch één van de belangrijkste kanshebbers op een Gouden Kalf voor beste documentaire moet zijn. Hun film laat je niet alleen eindeloos kijken, maar ook nadenken, over de relatie tussen mens en natuur. Zij filmden al eerder vogels in Vogelvrij, en de vergelijking tussen hun werk en de Nederlandse schilderkunst uit de Gouden Eeuw werd ook toen al gemaakt. En met de Hollandse documentairemakers van de Gouden Eeuw: Haanstra, Ivens, Van der Horst.
Voor Voorland draaiden zij gedurende zeven jaar in de Loowaard, een uiterwaard van de Nederrijn bij het Gelderse Duiven, waar elk jaar het water het land verovert en elke lente de mannen van Rijkswaterstaat de hekken weer rechtzetten. Alles blijft en alles verandert. Net als de vogels en hun trek.

Marsman
Het getuigt wel van lef om je blik als filmmaker te richten op natuurtaferelen die enerzijds zo puur en onovertroffen zijn dat ze bijna niet te filmen zijn en aan de andere kant zo bekend en versleten dat elk filmbeeld bekeken wordt door een sluier van voorgangers. Elings en Jansen lukt het om die sluier op te lichten en naar Nederland te kijken zoals het is: met z’n wolken en dijken en ingestorte boerderijen. Een en al Marsman. Het is noodzakelijkerwijs ook een Nederland uit het verleden, want tegenwoordig zien we geen populieren meer en griendbosjes, maar lintbebouwing en windmolens.
De menselijke aanwezigheid in Voorland is beperkt tot stadskinderen die op excursie gaan, mannen in witte maanpakken, landmeters, wandelaars. Vreemdelingen op een verre planeet. Ze willen er bouwen (de Betuwelijn) of afbreken (een steenfabriek), maar hebben er eigenlijk niets te zoeken. Want de wind waait weer en de beweging van de wolken en het zwiepen van de takken maken een film die zich kan meten met de beste cinéma pure, film over vorm en ritme. En, om het voor Voorland minder abstract te maken, over tijd en ruimte.
Puur kijken is het naar Voorland. En langzamerhand dirigeren Elings en Jansen je gedachten richting de verhouding tussen mens en natuur, tussen natuur en techniek en de vraag waarom de mens de techniek toch buiten zichzelf plaatst en zichzelf buiten de natuur.

Dana Linssen