Turist

Ruben Östlunds donkerkomische drama over een vader die bij een lawine z’n gezin in de steek laat, staart de kijker recht in de ogen. En weg is het sprookje.

Een beetje psychoanalyticus weet bij het zien van de hoeveelheid heldenverhalen die we als mensheid produceren dat het tegendeel waar is: dat de meesten van ons helemaal geen helden zijn. Als het erop aankomt, zorgen we eerst voor onszelf.

Dat ontdekt het hoofdpersonage in Ruben Östlunds bijna foutloze drama op het slechtst denkbare moment. Terwijl Tomas tijdens een skivakantie met zijn vrouw en kinderen op een Frans hotelterras hoog in de bergen zit, komt er een lawine naar beneden. In plaats van z’n kinderen te beschermen, pakt hij z’n telefoon en rent naar binnen. Al snel is duidelijk dat het om een uitgelokte, beheerste lawine ging en dat er alleen wat sneeuwstof op het terras ligt. Maar tussen Tomas en z’n vrouw is er iets onherstelbaar veranderd. Hij heeft ze verraden. Nou is lafheid niet iets wat je graag in je partner ziet. Maar kun je iemand verwijten op het cruciale moment geen held te zijn?

Östlund kijkt graag naar sociaal gedrag, weten we van Involuntary (2008) en Play (2011). Zijn tactiek is om te blijven kijken. Hij wacht tot de façade wegvalt en de tegenstrijdige impulsen die zich daarachter verschuilen tevoorschijn komen. Hij kijkt naar hoe een gezicht beweegt als het net een vraag heeft gesteld, want luisterende gezichten vertellen meer dan pratende gezichten. Of naar de choreografie van bewegingen in een groep, omdat die veel zegt over sociale regels en onderlinge spanningen. Het drama komt dan vanzelf naar voren, ook al helpt het dat in Turist erg goed geacteerd wordt. Vooral door Lisa Loven Kongsli als Tomas’ vrouw Ebba.

Door Östlunds lens verandert de wintersportenclave in een theater van gecontroleerde agressie. Behalve uit veel kleine momenten blijkt dat uit een mooie scène in een verduisterde après-ski waar stroboscopische flitsen een ritueel van ontblote boven­­lijven en dronken mannen belichten. ’s Nachts bewegen de sneeuwruimers op de hellingen in formatie om de natuur op afstand te houden en als summum is er het beeld van die gecontroleerde lawine. Net als het terugkerende fragment uit Vivaldi’s ‘Zomer’ op de soundtrack zijn het allemaal gekanaliseerde impulsen. Dit is hoe we onze instincten proberen te beteugelen.

De vraag die Östlund met elke film aan de kijker stelt is: wat zou jij doen? Zou jij zoals in Involuntary (2008) je collega aanklagen die een leerling molesteert? Zou jij het groepje jonge zakkenrollers aanpakken zoals in Play (2011)? Zou jij wegrennen van die lawine? Zou jij ingrijpen als je iemand een moskee in brand ziet steken? De meesten van ons hebben die antwoorden niet zomaar paraat.

In de confronterende materie proef je de aanwezigheid van de Oostenrijkse regisseur Michael Haneke. Maar Östlund is minder rigoureus en dat pakt hier heel goed uit. Hij houdt de boog niet de hele tijd gespannen zoals Haneke doet. Juist komische voetnoten als Vivaldi’s terugkerende vivace en die dansende sneeuwruimers maken het theater zichtbaar, het podium waarop de personages voor anderen de held proberen uit te hangen. Het podium waarop ze afgaan wanneer ze dat niet blijken te zijn. Ook Ebba. En ook wij, mocht iemand nog twijfelen. Dat merk je in de laatste scène aan boord van een toeristenbus, die tergend langzaam over een smalle kronkelweg van een berg afdaalt, met een chauffeur die voor het eerst achter het stuur lijkt te zitten. Bij elke moeizame draai zie je door de voorruit het gapende ravijn opdoemen en moet de bus in z’n achteruit om met horten en stoten de bocht te kunnen maken. Net langs het randje. Wat roept je instinct dan? Uitstappen! Dan maar geen held.