Tolkien

De biopic Tolkien, een hommage aan de bedenker van The Hobbit en The Lord of the Rings, biedt een verfijnd en meeslepend inkijkje in het leven en de dromen van ‘s werelds grootste fantasyschrijver aller tijden.

“Dingen zijn niet mooi om hoe ze klinken, maar om wat ze betekenen”, spreekt Edith (Lilly Collins) haar toekomstige echtgenoot J.R.R. Tolkien (Nicholas Hoult) bemoedigend toe wanneer hij de schoonheid van de woordcombinatie ‘cellar door’ onder woorden probeert te brengen. Tolkien lijkt daar vaak anders over te denken. Hij is een dromer die juist in de klank en vorm van het leven hartstochtelijk kan verdwalen.

De realiteit waar al die ‘betekenis’ in schuilgaat blijkt streng te zijn geweest voor de schrijver: in de loop van de film zien we zijn beide ouders overlijden, zijn geliefde door zijn handen glippen en twee van zijn drie beste vrienden sterven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Fantasie biedt troost, en fantasie en Tolkien zijn onlosmakelijk verbonden, maar lang niet altijd in de gedaante van een verlangen. Van jongs af aan balanceert de schrijver op de grens tussen dromerige fantasieverhalen en de harde realiteit. Zo wordt hij wanneer hij wanhopig ronddwaalt door de loopgraven op de Somme, op zoek naar zijn beste vriend Geoffrey, overmand door visioenen van kwade geesten, ridders en zelfs iets wat op het oog van Sauron uit zijn latere Lord of the Rings-verhalen lijkt.

De biopic Tolkien, de eerste Engelstalige film van de Finse regisseur Dome Karukoski, toont een aantal keer dit soort referenties aan Tolkiens schrijven. Dat draagt een risico in zich: het wordt als snel voor de hand liggend en nodigt al te sterk uit tot vergelijkingen die de film niet per se nodig heeft. De vergelijking lijkt echter onvermijdelijk, net als de suggestieve aannames die Karukoski over Tolkiens momenten van inspiratie bezigt, die waarschijnlijk de realiteit tekort doen.

Het zijn valkuilen waar menig filmbiografie in tuimelt. Logisch, want terwijl hardvochtige fans verlangen naar een zo getrouw mogelijke weergave van het leven van hun held of heldin, wil de filmmaker ook vooral een verhaal vertellen. Vandaar dat Tolkien slechts een klein inkijkje biedt in het leven van de schrijver, en fragmenten kiest die mogelijk zouden hebben kunnen leiden tot de fantasierijke vertellingen waar hij zo om geroemd wordt.

Maar is dit het belangrijkste in de film? Tolkien gaat bovenal over de kostbaarheid van oprechte vriendschap, de ondoorgrondelijkheid van een waardig bestaan en de eindeloze magie van fantasie. De manier waarop die thema’s worden aangestipt, is niet onverdienstelijk. Gecombineerd met het ijzersterke acteerwerk van zowel Hoult als Collins maakt dit de film een meeslepend en bij vlagen uiterst ontroerende reis door het leven en de wereld van deze intrigerende persoon. Doet de realiteit er dan nog toe? Soms hoeft niet alles wat mooi klinkt iets te betekenen.

Deze recensie werd geschreven in het kader van Filmkrant Lab 2019, een trainingstraject voor jonge filmcritici.