Through the Olive Trees

Het is alsof Abbas Kiarostami met Through the Olive Trees de kritische kanttekeningen die er geplaatst werden bij zijn vermenging van fictie en werkelijkheid in En het leven gaat door alsnog van repliek dient. Kiarostami’s nieuwste film maakt het Droste-effect compleet. Het leven gaat door. Ook tussen de verschillende film-takes.

De Iraanse regisseur Abbas Kiarostami begon zijn filmische bespiegelingen over de relatie tussen werkelijkheid en (re)constructie met de speelfilm Waar staat het huis van mijn vriend? uit 1987. Een film over een jongetje dat de dag (en de film) besteedt aan het zoeken van zijn klasgenootje om hem zijn schoolschriftje terug te kunnen bezorgen. De levensechtheid van die film schemerde niet alleen in deze alledaagse thematiek door. De acteurs waren de echte dorpsbewoners die zichzelf of een variant van zichzelf speelden. In filmblad Skrien deed Kiarostami daarnaast verslag van enigszins afgedwongen method-acting bij het regisseren van de schoolkinderen. Eén jongetje werd door de regisseur zo voor de gek gehouden dat hij ten einde raad in huilen uitbarstte. De aanleiding tot de huilbui werd in de film vervolgens veranderd, het verdriet bleef echt.

Complexer nog was het spel met werkelijkheid en fictie in En het leven gaat door (1992). In deze film reconstrueert de regisseur zijn zoektocht naar de hoofdrolspelertjes van Waar staat het huis van mijn vriend? in Noord-Iran, een paar dagen nadat het gebied was getroffen door een aardbeving. De reconstructie werd pas een half jaar na de aardbeving opgenomen maar niets in de film wees daarop. De gefilmde reis van de filmregisseur en zijn zoontje door het getroffen gebied is een reis door chaos, puin en ontreddering. Iedere ontmoeting verhaalt over de vele doden die er ‘eerder die week’ zijn gevallen.

En het leven gaat door is indrukwekkend in haar bijna terloopse registratie van de gevolgen van de ramp. De wijze waarop iedereen tussen de verhalen over de doden door in de chaos aan het redderen is, bezig is met puin ruimen, kleren wassen, handel drijven, of een voetbal-uizending organiseren, maakt duidelijk hoezeer het leven na de aardschok meteen weer is opgepakt. Dit geldt ook voor de houding van de zoekende regisseur die de slachtoffers ondervraagt over het doorstane leed en vervolgens na ieder wanhopig relaas gewoon weer verder trekt. Tegelijkertijd is het juist de bewuste reconstructie van het verdriet die vragen opriep. Wat betekent het voor deze échte aardbevingsslachtoffers om voor zoiets frivools als een film al het leed opnieuw te moeten ervaren alsof het gisteren is gebeurd?

Film in film in film
Kiarostami lijkt nu met Through the Olive Trees impliciet antwoord te geven op deze ethische vraag die hem naar aanleiding van En het leven gaat door door velen werd gesteld. Film blijft fictie, ook wanneer de werkelijkheid wordt nagespeeld. En aan de andere kant heeft het omringende leven invloed op die fictie en hoe zij in de film wordt gepresenteerd. Through the Olive Trees reconstrueert de set van En het leven gaat door. Een filmregisseur regisseert een acteur die een filmregisseur speelt die op zoek is naar de hoofdrolspelertjes van een vorige film, mogelijk slachtoffers van de aardbeving in Noord-Iran. Er zijn echter problemen met de opnames van een scène tussen de filmregisseur in de film in de film, een pas getrouwde jongeman Hossein en zijn bruid Tahereh.

Tahereh weigert met Hossein te spreken. Wanneer de regisseur van de film in de film de jongeman vraagt naar de reden van deze weigering blijkt dat Hossein ‘in werkelijkheid’ (dat wil zeggen in de film) achter het meisje aan zit en zij hem afwijst omdat hij een metselaar is, analfabeet en dakloos. Volgt u het nog? Tussen de takes van hun gezamenlijke scène door blijft Hossein proberen het meisje van zijn liefde te overtuigen en haar over te halen om in te stemmen met een huwelijk. Intelligentie en begrip zijn toch belangrjker dan een huis? Zij volhardt echter in stilzwijgen en loopt van hem weg.

Verliefdheid
De scène waarvan we in Through the Olive Trees de fictieve opnames te zien krijgen zit inderdaad in En het leven gaat door. Tegelijkertijd is de achtergrond van deze scène nu heel anders dan we ons naar aanleiding van die film hadden voorgesteld. In deze ‘reconstructie’ is zichtbaar dat er al langere tijd verstreken is sinds de ramp. Geen totale chaos en ontreddering meer maar mooie groene heuvels en bossen met olijfbomen.

De aardbeving is in de verhalen van de bewoners van het gebied wel nog volop aanwezig, maar aan de andere kant is de ramp ook ver weg omdat de meeste overlevenden zijn weggetrokken. De man die we in En het leven gaat door voor filmregisseur hielden, is nu toch een acteur die op zijn beurt geregisseerd wordt. De jongen die Hossein speelt is wel een slachtoffer van de aardbeving (zo kibbelt hij met zijn regisseur omdat hij moet zeggen dat hij 65 familieleden heeft verloren terwijl dat er ‘in werkelijkheid’ 25 zijn. Maar wie zal het zeggen?), maar tussen de takes is hij meer bezig met zijn huidige verliefdheid dan met zijn verloren familie.

Kiarostami vertelde in een interview dat het incident tussen de jongen en het meisje zich tijdens het filmen van de vorige film echt heeft voorgedaan. Zou het? Het doet er ook niet toe. Het leven gaat door. Ook na het rampzalige verlies van 25 familieleden en een huis. Ook tijdens het maken van een film hierover.