THE SHAWSHANK REDEMPTION

De naam van Stephen King is al jaren synoniem met lijvige horrorromans. Dat de schrijver meer in zijn mars heeft bewees hij in 1982 met de verhalenbundel ‘Different seasons’. Na Rob Reiners uiterst succesvolle Stand by me uit 1986 is The Shawshank redemption van regisseur Frank Darabont de tweede verfilming van een verhaal uit Kings horrorloze collectie. De gevangenisfilm is met zeven nominaties een goede kanshebber bij de Oscar-uitreiking eind deze maand.

Dat de gevangenis een populair filmdecor vormt is nauwelijks verwonderlijk. Stop een kudde zware jongens en enkele onschuldige watjes achter tralies en de conflicten zijn niet van de lucht. Conflict is drama en drama is film. Vandaar dat de Amerikaanse filmgeschiedenis rijk is aan gevangenisdrama. Vanaf de in 1930 met Oscars bekroonde trendsetter The big house tot aan het Tom Selleck-vehikel An innocent man uit 1989 is zo’n beetje ieder facet van het leven in de nor wel behandeld. Dat daarbij de vrouwelijke gedetineerden niet ontbreken getuige het vooral in de jaren zeventig populaire sub-genre van de vrouwengevangenisfilm, dat gedomineerd werd door ranzige exploitatiefilms met als hoogtepunt Jonathan Demme’s licht ironische regiedebuut Caged heat. De gekooide vrouwen van weleer zijn inmiddels stevig omarmd door liefhebbers van cultfilms, terwijl de Nederlandse televisiekijker zich nu al drie seizoenen lang vergaapt aan de RTL-serie ‘Vrouwenvleugel’. Borsten in de bajes blijft een populair thema.
In The Shawshank redemption is geen vrouw te bekennen, althans niet van vlees en bloed. De volledige titel van Stephen Kings oorspronkelijke verhaal luidde ‘Rita Hayworth and the Shawshank redemption’ en de Hollywood-diva is in de verfilming even te zien in een fragment uit haar magnum opus Gilda en op een pin-up poster. De poster symboliseert het verstrijken der jaren in de nor: Hayworth wordt in de jaren vijftig vervangen door Marilyn Monroe, die later het veld moet ruimen voor Raquel Welch in bont-bikini. Haar klassieke pose uit de prehistorische pulpfilm One million years B.C. was de populairste pin-up foto van de jaren zestig.

Zilveren lepel
De papieren Hollywoodsterren decoreren de cel van Andy Dufresne, een bankier die ten onrechte een straf van twee maal levenslang moet uitzitten voor de moord op zijn vrouw en haar minnaar. Bij zijn aankomst in de Shawshank gevangenis beleggen de vaste bewoners weddenschappen over de vraag welke nieuwkomer zijn eerste nacht huilend zal doorbrengen. De oude sjacheraar Red zet twee pakjes sigaretten op Andy, want wie met een zilveren lepel in zijn kont geboren is houdt het in de bajes nog geen nacht uit. Andy lijkt echter volledig te berusten in zijn situatie en laat zich door de naargeestige omgeving niet intimideren, zelfs niet door drie zware jongens die hem tot moes slaan en vervolgens (buiten beeld) verkrachten. Zijn incasseringsvermogen levert hem het respect van Red op en de twee mannen raken met elkaar bevriend.
Wanneer Andy lucht krijgt van de belastingproblemen van een bewaker werpt hij zich op als expert in geldzaken. Zijn bankiersverleden legt hem geen windeieren: hij wordt aangesteld als boekhouder van de directeur en geniet zo een voorkeursbehandeling. Andy’s talenten voor creatieve boekhouding en belastingfraude mogen zijn verblijf in de gevangenis aanzienlijk draaglijker maken, zijn kennis van de frauduleuze praktijken van zijn chef voorkomt dat deze hem ooit vrij zal kunnen laten.

Tamme vogels
Dat The Shawshank redemption goed in de smaak valt bij de Oscar-stemmers wekt weinig verbazing. Het is een ode aan vriendschap en het harde gevangenisleven is van iedere angel ontdaan, zodat niemand er aanstoot aan kan nemen. Ofschoon de film gesitueerd is in het gesegregeerde Amerika van de jaren veertig en vijftig en Red zwart is komt de rassenkwestie nooit ter sprake. De boodschap ‘hoop doet leven’ ligt er duimendik bovenop en daar lusten Amerikanen wel pap van. Het scenario van regisseur Frank Darabont was dan ook erg populair bij acteurs: Ray Liotta, Brad Pitt, Harvey Keitel en Tom Cruise aasden op een rol, maar Darabont koos voor Tim Robbins als de bankier en Morgan Freeman als diens kompaan Red. Ze zijn beiden geknipt voor hun rol en leveren uitstekende prestaties. De bijrollen, de art-direction en de authentieke locatie zijn ook dik in orde.
Wie een beetje vertrouwd is met het fenomeen gevangenisfilm zal in The Shawshank redemption echter te weinig nieuws ontdekken. De directeur is een klootzak, de bewakers zijn bruten en gedetineerden die niet in de pas lopen belanden in de isolatiecel. Een oude gevangene die na zijn vrijlating de wereld niet meer aankan verzorgt tamme vogels, waarmee de meest versleten metafoor van het genre nog maar eens opgedist wordt. De film wordt geroemd om een sensationele plotwending aan het slot, maar het betreft er wel een uit het boekje. Met zoveel overbekende elementen is de lengte van bijna tweeëneenhalf uur op zijn minst excessief te noemen, temeer daar de epiloog eindeloos lang opgerekt wordt. Daarmee brengt The Shawshank redemption het gevangenisleven wel erg dichtbij; de in de titel beloofde verlossing laat zo lang op zich wachten dat de muren van de bioscoop langzaam op je af komen. Net echt.

Bart van der Put