THE MERCHANT OF VENICE

Michael Radford (Il postino) verfilmde The merchant of Venice in zestiende-eeuws Venetiaanse setting: ‘Als ik een gangsterfilm zou willen maken, dan nam ik geen stuk van Shakespeare.’

Het werk van William Shakespeare is veelvuldig verfilmd, maar uitgerekend één van zijn populairste stukken — The merchant of Venice — bleef tot dusverre vrijwel onaangeroerd. Regisseur Michael Radford bracht daar verandering in en vond Al Pacino bereid de rol van Shylock te spelen. De Filmkrant sprak de regisseur daags na de première op het Filmfestival Toronto.
Michael Radford: "Je zult nooit iemand horen beweren dat de stukken van Tsjechov omgegooid moeten worden omdat zo’n setting in het negentiende-eeuwse Rusland onbevredigend is. Maar bij Shakespeare gebeurt dat dus wél. Weet je waarom? Omdat veel regisseurs Shakespeare beschouwen als ‘dode’ tekst. En dat betekent dat ze ermee mogen doen wat ze maar willen. Dan krijg je Shakespeare-vertolkingen waarbij iedereen een nazi-pak aantrekt. Er is me wel gevraagd waarom ik van The merchant of Venice geen gangsterfilm heb gemaakt die zich in New York afspeelt. Ik heb daar geen trek in omdat zo’n aanpak iets kunstmatigs heeft. Je zult ook allerlei sluiproutes moeten verzinnen om onderdelen van het originele verhaal te bewaren: dat een deel van de stad Venice wordt genoemd of zo. En áls ik een gangsterfilm zou willen maken, dan nam ik geen stuk van Shakespeare."
Radford koos voor een aanpak die oog heeft voor de historische context van het oorspronkelijke stuk en nam de film grotendeels op in Venetië. Het waren trouwens niet alleen esthetische overwegingen die Radford deden besluiten om de meeste opnamen in historische gebouwen te maken. "Het is ook een stuk goedkoper, want het kost een fortuin om zoiets na te laten bouwen."

Decadent
Dat filmmakers tot dusverre met een grote boog om het stuk heen liepen, heeft ongetwijfeld te maken met gevoeligheden over de manier waarop Shakespeare joden karakteriseert. Radford: "Ik vind niet dat je het een antisemitisch stuk kunt noemen. Neem de passage waarin Shylock zegt: ‘If you prick us, do we not bleed?’ Shakespeare benadrukt daarin z’n humaniteit. Verder probeer ik de historische context te tonen. De spanningen tussen de joden en christenen in dit verhaal zijn niet veel anders dan het wantrouwen dat momenteel tussen moslims en christenen bestaat. De joden waren in het zestiende-eeuwse Venetië zeg maar ‘permanente vreemdelingen’. En vreemdelingen komen altijd handig van pas als er een zondebok nodig is."
Radford vertelt dat het schrijven van het scenario hem zwaar viel. "Waar moet je beginnen als de personages, verhaallijnen en dialogen allemaal al uitgewerkt op papier staan? Wat ga je veranderen?" Een vriend raadde hem aan naar Venetië te gaan om de sfeer te proeven. "En dat werkte. Ik raakte in de ban van de donkere, decadente sfeer en ging meer over Venetië lezen. Zo kwam ik te weten dat Venetië in de zestiende eeuw gold als een soort Sodom en Gomorra. Er waren 22 duizend prostituees op een bevolking van 80 duizend mensen."
Maar dat de dialogen voor toneel geschreven zijn speelde hem voortdurend parten. "Dan merk je maar weer eens dat toneel en film heel verschillende media zijn. Bassanio heeft in het begin een paar pagina’s nodig om uit te leggen dat hij droevig is. Met film kun je dat in een paar seconden laten zien."
Hij noemt twee nogal verrassende filmtitels die hem bij het schrijven hebben geïnspireerd: Nashville (van Robert Altman) en Bend it like Beckham. "Nashville omdat niemand in die film goed of slecht is. En Bend it like Beckham vanwege de verhouding tussen de dochter en de vader. Die man heeft zich op allerlei manieren aangepast aan de Engelse samenleving, maar kan het uiteindelijk tóch niet kan verkroppen als z’n dochter die cultuur volledig omarmt. Het personage van Jessica in The merchant of Venice is ook zo: die is de duffe, zakelijke wereld van haar vader zat."

Erik Spaans