The Man Without a Past
Blij met een blik doperwten
De Honolulu Bar, zeecontainers en afgesleten winterbanden. Aki Kaurismäki heeft als geen ander oog voor desolate plekken en verwaarloosde voorwerpen. Maar wat voor ergs er ook gebeurt, de personages behouden altijd hun waardigheid, ook in zijn nieuwste prachtfilm The Man Without a Past.
Wat zou een Kaurismäki-film zijn zonder jukebox of transistorradio? Zonder het krakerige gezoek naar een zender en zonder een rock ‘n’ roll-nummer van The Renegades? De wereld uit Kaurismäki’s films is allang verdwenen, maar de koppige Fin weigert dit te onderkennen en laat geluiden opnieuw klinken alsof ze nooit zijn verstomd. Het verleden is nog overal.
Aki Kaurismäki is een aartsnostalgicus. Tijdens een discussie over de Amerikaanse cinema antwoordde de met een onnavolgbare logica gezegende regisseur dat de Amerikaanse film stierf in 1962. "Waarom 1962?", vroeg de journalist. "Omdat mijn Cadillac uit 1962 stamt." Kaurismäki heeft bijna evenveel auto’s verzameld als hij films heeft gemaakt. Moderne films kunnen, net als nieuwe auto’s, qua esthetiek bij lange na niet tippen aan de oude. Commercie heeft de film doods gemaakt, vindt hij. Leefde Robert Bresson nog maar.
Kaurismäki bewaart ook douchekoppen, hoeden en andere in onbruik geraakte spullen, zo is te zien in een Franse documentaire uit 2001 die in zijn rommelige huis is opgenomen. Ook bewaart hij de meeste decor-cafés uit zijn films – en dat zijn er vele – met als topstuk de Honolulu Bar. "Ik kan waarschijnlijk geen menselijke warmte verdragen, daarom verstop ik me hier tussen de spullen", zegt Kaurismäki melodramatisch.
Lekke emmer
In zijn films ruimt hij minder plek in voor attributen. Hij gebruikt alleen het hoogstnoodzakelijke. Als er gebeld moet worden, dan staat er een telefoon op tafel, meer niet. De stokstijve muzikanten uit zijn nieuwste film The Man Without a Past maken geen beweging te veel. En de aan geheugenverlies lijdende hoofdpersoon uit die film doet pas na een paar dagen zijn mond open tegen zijn verzorgers. "Zo, dus je kunt wel praten", zegt de vrouw. "Ja, ik had hiervoor alleen nog niets te zeggen."
De van alles en iedereen verlaten man neemt bij gebrek aan beter zijn intrek in een zeecontainer. Hier probeert hij er het beste van te maken, ook met de hulp van een Leger des Heils-soldate (Kati Outinen) die voor het slapen gaan op haar radiootje naar ‘Do the Shake’ luistert. Een vrouw naar zijn hart. Halverwege de film komt hij erachter wie hij is. De meeste regisseurs zouden het gegeven ‘man met geheugenverlies klopt aan bij zijn vrouw’ aangrijpen om een onthullende scène te filmen waarin we eindelijk achter zijn ware aard komen. Niet Kaurismäki. In zijn film vertelt de vrouw alleen aan haar teruggekeerde man dat hij ooit al zijn lp’s heeft verloren bij het pokeren. Al zijn lp’s! Het is wereldschokkend nieuws in de wereld van Kaurismäki.
Juist door zijn scherpe oog voor dit soort ogenschijnlijke futiliteiten heeft hij een schare fans die ook in zijn nieuwste film weer getrakteerd worden op ontroerende momenten, zoals het blik doperwten dat au bain marie in de pan met aardappels wordt opgewarmd en de vloer die met behulp van een lekke emmer wordt geschrobd. De soep is niet zout genoeg omdat de regen hem heeft verwaterd. Triest wordt het nooit. Wat er ook gebeurt, de waardigheid moet altijd behouden worden, zoals ook blijkt uit een van de formidabele dialogen. "Wat ben ik je schuldig?", vraagt de hoofdpersoon aan een man die illegaal een elektriciteitskabel naar zijn container heeft doorgetrokken. "Als je me in de goot vindt met mijn gezicht naar beneden, draai me dan op mijn rug", antwoordt de man.
Aardappels
Vaak lijken de mensen in Kaurismäki’s films tegen een lege omgeving aangeplakt. In een van zijn films rijdt een witte Cadillac uit een gammele houten garage in the middle of nowhere. Als hij de aan elkaar getimmerde planken links passeert, stort het schuurtje in. Naar eigen zeggen is Kaurismäki sterk geïnspireerd door Victor Flemings Gone with the Wind en Douglas Sirks Written on the Wind, die gelijktijdig de voor- en de achtergrond van de set gebruikten. Het idee voor zijn films begint met de locatie. Vervolgens komen de set, de kleuren, het licht, de acteurs, en dan pas de dialogen. De meeste van zijn films komen neer op een mens in een kale ruimte die zwijgend toch nog wat van van zijn leven probeert te maken. En het geeft niet als je maar vier aardappels hebt om te rooien, want daar kan je nog een heel behoorlijke soep van maken.
De meeste personages – type sluik, halflang haar met gel achterover gekamd, soms met grote snor – zijn verwaarloosd maar niet verpieterd. Een klein beetje liefde is genoeg om ze te laten opbloeien. "Hij hield van me als van afgesleten winterbanden", zo omschrijft de moeder van Hamlet in Kaurismäki’s film Hamlet Goes Business de liefde van haar man. Afgesleten winterbanden, niemand kijkt er meer naar om, behalve Aki Kaurismäki.