The Lighthouse

De schoonheid van verschroeide pagina's

The Lighthouse

Een gerestaureerde uitgave van Maria Saakyans speelfilmdebuut The Lighthouse toont de artistieke potentie van een jonge, Armeense filmauteur. Tragisch genoeg weerspiegelt de melancholische en poëtische film ook het vroege overlijden van de regisseur.

De beste Armeense films neigen naar circulaire vertellingen. Kijk maar naar de vooruitstrevende documentaires van Artavazd Peleshian, grondlegger van de moderne Armeense cinema (bijvoorbeeld op het retrospectief op het aanstaande IDFA). Zijn films beginnen en eindigen vaak met dezelfde beelden. Poëtische films als Wij (1969) en Onze eeuw (1983) berusten op Peleshians eigen theorieën over de circulaire structuur van filmkunst. Hij ziet zijn films niet als rechte lijnen van begin naar eind, opgebouwd met een opeenvolging van shots alsof ze uit de blokkendoos zijn gekieperd, maar als objecten die in verschillende richtingen bewegen en die je vanuit meerdere invalshoeken kunt benaderen. Herhaling en rijm zijn daardoor van groot belang voor de Armeense grootmeester.

Je kunt dat koppelen aan de geschiedenis van Armenië, die ook gekenmerkt wordt door rijmende gebeurtenissen, herhalende conflicten en echo’s van eerdere trauma’s. Ook het werk van de Armeens-Canadese regisseur Atom Egoyan (The Sweet Hereafter, 1997; Ararat, 2002) is daar een krachtige weerspiegeling van. In al zijn films zit een traumatische gebeurtenis verborgen in de kern van het verhaal. De vertellingen dansen om die gebeurtenis heen en vinden een rijm tussen wat je ziet in de film en het diepere leed dat onder die beelden schuilt.

Ook The Lighthouse (Mayak) van de Armeens-Russische regisseur Maria Saakyan opereert volgens Peleshians principes van circulaire cinema. Zo tonen zowel opening als slot een hand die zorgvuldig door de verschroeide pagina’s van een zwaar beschadigd boek bladert, alsof het verhaal wat ertussenin zit kwetsbaar en incompleet is. Het gevoel dat ons iets moois wordt ontnomen is een constante in The Lighthouse, een innemende verbeelding van een land in schijnbaar permanente staat van conflict. Tegen de achtergrond van de oorlog in Nagorno-Karabach – ook een terugkerend conflict dat geen einde lijkt te kennen – maakte Saakyan een poëtische verbeelding van de ziel van een verscheurd land. De echo’s van eerdere twintigste-eeuwse tragedies zijn alom, en toch wordt er nog gelachen, gedanst en gevierd. Het is een levend, ademend en liefdevol eerbetoon aan de Armeense veerkracht.

In zijn Filmkrant-recensie van de film uit 2006 bekritiseerde Mike Naafs precies die lyrische, poëtische invalshoek. Maar vijftien jaar na die eerste dvd-release, en drie jaar na het overlijden van regisseur op pas 37-jarige leeftijd, blijft dit bijzondere filmdebuut meer dan overeind staan. Saakyan is een van de weinige regisseurs die de filmtheorie van Peleshian heeft laten samensmelten met haar unieke artistieke gevoeligheid. Des te tragischer is het dat haar vroege dood geheel aansluit bij het melancholische gevoel dat de film nalaat: de mooiste kunst is kwetsbaar en organisch, en kan zomaar door onze vingers glippen.


The Lighthouse (Mayak) is vanaf 27 september verkrijgbaar op blu-ray (Second Run, import, regiovrij)