The Lighthouse

Overbodige mist

In haar speelfilmdebuut The Lighthouse kiest Maria Saakyan, in tegenstelling tot in haar korte film Farewell, niet tussen rauw realisme of pure fantasie.

Schoolhoofd Abu Sjawali heeft een hekel aan fantasie, hij is aanhanger van het rauwste realisme, zonder de minste toegeeflijkheid. Hij heeft schepsels nodig met de ergste lichamelijke verminkingen, aangetast door talloze besmettelijke, ongeneeslijke ziekten.

In het korte verhaal ‘Het gevaar van fantasie’ van de Frans-Egyptische schrijver Albert Cossery runt ‘professor in de bedelkunde’ Abu Sjawali volgens deze filosofie zijn bedelaarsschool. Rauw realisme. Tot zijn afgrijzen hoort hij op een dag de geletterde Tewfik Gad in het koffiehuis spreken over een andere aanpak, die de mislukte intellectueel had opgestoken door jarenlang psychologie te bestuderen: één waarbij niet de koude, afgrijselijke toestand van het wezen van de bedelaar benadrukt wordt, maar waar hij wordt verfraaid, opgedoft, in de woorden van Abu als ‘suikerpopjes met onschuldige, charmante maniertjes’ wordt aangekleed. De werkelijkheid is al grauw genoeg, laten we ‘m daarom transformeren, dankzij de kracht van onze fantasie! Opdat de toeschouwer geen medelijden meer zal hebben met de bedelaar, maar sympathie.

Visogen
Nu is de stap van een bedelaar naar een acteur snel gezet – de aalmoes is aandacht – en op gezette tijden kwam tijdens het kijken naar The Lighthouse (Mayak) van Maria Saakyan dan ook de geest van Abu Sjawali over mij. Flikker toch op met je fantasie! Je vertelt toch een grauw verhaal over onaanraakbaren in een ver weg kutdorp in Armenië, waar iedereen in oorlog is en oude vrouwen de zaag moeten hanteren? Het is toch allemaal klote daar? Blubber? Stront? Waarom dan die mistflarden? Waarom dan dat poëtische geneuzel over ronddwalende vogels, waarom dat gemijmer over dat-je-niet-weet-hoe-thuiszijn-voelt? Kijk toch om je heen, mens. Houd op met dromen!

Een volslagen onredelijke eis, uiteraard, voor wie Saakyans korte film Farewell (Prosjenije) kent, tevens opgenomen op deze dvd. Een dialoogloze, 25 minuten durende elegie over geboorte, dood en de gekte van haar vader; teder en trefzeker gefilmd, met fantastische visogen en wegdrijvende vleeskaravanen.

Lichtgevende doodskisten
Maar alles wat haar in die 25 minuten wel lukte – namelijk een spanningsboog creëren, verschillende symbolen met elkaar laten interacteren, een ideeënrijkdom presenteren – dat lukt haar in de 75 van The Lighthouse niet. Blijkbaar was haar fantasie niet groot genoeg voor een hele film, want een aantal malen moet de Russisch-Armeense in haar semiautobiografische schets terugvallen op rauw realisme, in de vorm van zogenaamd documentaire beelden. Om in godsnaam dan toch maar iets over de politiek-sociale situatie in haar land te vertellen. Maar het zijn juist deze scènes die schuren met de dromerige sequenties van hoofdpersoon Lena; beelden gevuld met lichtgevende doodskisten en opvliegende zwarte zwanen. Sterker: het haalt ze faliekant onderuit. En het haalt Lena onderuit.

Juist door níet te kiezen voor rauw realisme of pure fantasie, maar door ertussen te gaan zitten, en van beiden een beetje te doen, heeft Saakyan de ziel uit haar film gesneden. Alle symbolen voelen gratuit aan. En alle realiteit betekenisloos.

Als filmmaker moet je uiteindelijk toch kiezen: Abu of Tewfik.