The Kingdom Exodus

In het derde en laatste seizoen van zijn sardonische cultserie The Kingdom – absurder dan ooit – ontketent Lars von Trier een eigentijdse Ragnarok. De vuile vaat gaat aan gort. En moraalridders schieten in eigen voet.

“Danskjävlar!” Wie geen woord Zweeds spreekt, maar ooit de eerste twee seizoenen van Lars von Triers ziekenhuishorrorserie The Kingdom (Riget, 1994 en 1997) zag, weet exact wat dit betekent. De vooraanstaande Zweedse neurochirurg Stig Helmer, een van de centrale figuren in de serie, schreeuwde het praktisch elke aflevering van het dak van het Deense Rijkshospitaal, waar binnen de muren – en vooral in de kelders – vreemde dingen gebeurden.

Dit instituut, een toonbeeld van wetenschappelijk vooruitgangsdenken, bleek gebouwd op een moeras aan verwaarloosde spiritualiteit en bijgeloof. Arrogantie, machtsmisbruik en menselijk falen dropen er door de bloederige kieren in de keldermuren zodra het geestenrijk eronder zich opende.

Nu, 25 jaar later, is het Helmers zoon, ook neurochirurg, die er “Deens tuig!” van de daken schreeuwt. Hij is naar Het Rijk getogen om kennis te maken met het land dat zijn vader tot waanzin dreef. Zijn tegenhanger dit keer is slaapwandelaar Karen – fervent The Kingdom-kijker en opvolger van de helderziende Drusse uit de eerdere series – die zich onder valse voorwendselen laat opnemen op de afdeling neurologie, op zoek naar ‘kleine broer’ in de onderliggende spirituele wereld.

Dit keer geen spook-ambulance die ’s nachts met loeiende sirenes het hospitaal binnengiert, maar een op de radar onzichtbare, zwart glimmende helikopter die landt op het dak. In de spoelkeuken wordt een alwetende verteller met beperkte kennis geflankeerd door een hightech robot, die de vuile vaat aan gort helpt. Dat zegt iets over hoe hoog Von Trier kunstmatige intelligentie heeft zitten.

Duivelse uil
In 1994 was The Kingdom een instant cultklassieker. Samen met het Dogma-manifest speelde het de Deense film internationaal in de kijker. Deze reboot begint met deel 9 en nummert dus door na de eerdere twee seizoenen (uit 1994 en 1997) van elk vier afleveringen. Na vijf keer een uur vormt aflevering 13 zo de passende afsluiter. In de stijl zien we de vertrouwde onvaste camera, de Dutch angles en het sepiakleurige beeld terug. Naar voorgaande afleveringen wordt soms verwezen in zwart-witte flashbacks.

Opvallendste nieuwkomer in de nieuwe bezetting is Willem Dafoe als duivelse figuur, die in de gedaante van een uil – symbool van wijsheid – door de gangen waart. Alexander Skarsgård speelt een Zweedse advocaat, die kantoor houdt op een damestoilet. Acteurs uit de eerdere delen komen in bijrolletjes langs en ook Udo Kier is weer van de partij. Meest opvallende afwezige is Von Trier zelf, die in de eerste seizoenen elke aflevering in een Hitchcockiaans nawoord afsloot met de oproep het goede met het kwade te nemen. Dit keer horen we hem wel, maar steken enkel de neuzen van zijn schoenen uit onder het gordijn waarvoor zijn jeugdige zelf als een zelfgenoegzame sater in smoking verscheen.

Menselijke stupiditeit
Als iets dit seizoen kenmerkt, is het dat de toon absurder is dan eerder. Nationalisme, politieke correctheid, polarisatie en pesterijen: zowel Zweden als Denen zien elkaar als addergebroed. Zo is de halflege parkeergarage onder het gebouw, met dank aan een onnavolgbaar softwareprogramma, een voor Zweedse medewerkers onneembare vesting. Voor horror is minder ruimte: de menselijke stupiditeit is al angstaanjagend genoeg, met weirde omgangsvormen, idiote tradities en verknipte sprookjes.

Van Holger de Deen, die in slechte tijden uit zijn slaap ontwaakt om de natie te redden, komt de sleutelgedachte dat exodus een tweesnijdend zwaard is. Goed en kwaad zijn paradoxale grootheden in een mistig gebied. Moraalridders schieten zich in eigen voet. Onderwereld, droom en werkelijkheid lopen door elkaar, net als kennis, geloof en twijfel.

Met sardonisch genoegen zaait Von Trier verwarring en helpt hij in aanloop naar Kerstmis de blijde verwachtingen om zeep. Met spot en zelfspot ontketent hij zo een eigentijdse Ragnarok, waarbij hij zichzelf niet spaart. Als Karen in de eerste nieuwe aflevering bij de portier van het ziekenhuis naar mevrouw Drusse vraagt, antwoordt die vermoeid: “Bestaat niet. Een waanbeeld uit die vervloekte serie, van die idioot Von Trier.”

De schandpaal is opvallend aanwezig, schuld een terugkerend onderwerp. Nogal wat grappen dragen echo’s van controverses die er de afgelopen jaren waren rond Von Trier en zijn films. Dat de werkelijkheid nog altijd gekker is dan fictie, bleek toen kort voor de première van The Kingdom Exodus in Venetië bekend werd dat Von Trier aan Parkinson lijdt, een hersenziekte die hem zelf patiënt maakt op de afdeling neurologie van misschien wel hetzelfde Rijkshospitaal in Kopenhagen.

Als dit Von Triers laatste werk zou zijn (wat nog te bezien valt), zou het een perfecte afsluiter zijn. “Ben je beledigd? Dan is er geen ander excuus dan dat ik Lars von Trier ben.”

The Kingdom Exodus is vanaf 19 april 2023 exclusief te zien op CineMember.

Op zondag 16 april 2023 van 11.00 tot 17.00 uur organiseerde Filmkrant i.s.m. het Ketelhuis een speciale binge-vertoning op het grote doek. Na afloop vond de uitreiking van het Filmjaarboek 2022-2023 plaats. The Kingdom Exodus kreeg daarnaast nog enkele speciale vertoningen: 15 april in Louis Hartlooper Complex (Utrecht), LantarenVenster (Rotterdam) en Filmschuur (Haarlem), en 30 april in LUX Nijmegen.