The Dmitriev Affair

Deze indrukwekkende documentaire komt dicht bij de bevlogen Joeri Dmitriev, voorman van Memorial, een organisatie die in 2022 de Nobelprijs voor de Vrede ontving maar vanwege ‘staatsvijandigheid’ door het Russische gerechtshof wordt opgedoekt.

Ieder mens heeft recht op een laatste rustplaats. En het recht om te weten waar je vandaan komt. Dat is de drijfveer van Joeri Dmitriev, hoofd van de organisatie Memorial in de Russische republiek Karelië. Dmitriev is zelf ooit achtergelaten in een kraamkliniek en kent dus uit eigen ervaring het belang van het terugvinden van familie. Hij ontdekte eigenhandig twee enorme massagraven met daarin de stoffelijke overschotten van vele duizenden slachtoffers van Stalins Grote Terreur. Tot zijn arrestatie in 2016 is Dmitriev blijven zoeken naar graven.

Jessica Gorter (900 dagen, 2011; De rode ziel, 2017) komt in haar indrukwekkende documentaire The Dmitriev Affair dicht bij deze bevlogen scherpe geest. Als de film begint, met onschuldig ogende beelden van het bos bij Petrozavodsk, weten we nog niet hoezeer Dmitrievs werk zijn eigen gezin zal verwoesten. In dit bos blijkt Dmitriev met zijn elfjarige pleegdochter Natasja te zoeken naar sporen van graven. Hij adopteerde Natasja, omdat hij zelf weet hoe belangrijk een gezin is voor een achtergelaten kind.

Het knap opgebouwde The Dmitriev Affair bestaat uit twee verhaallijnen die elkaar op tragische wijze kruisen. Allereerst het verhaal van de massagraven. In 1936 begon Stalin op meedogenloze wijze elke vermeende tegenstander van de staat uit te schakelen. Binnen twee jaar werden 700 duizend mensen in het geheim geëxecuteerd op afgelegen plaatsen in het hele land. Pas tijdens de glasnost begonnen burgers als Dmitriev het lot van deze slachtoffers te onderzoeken.

Daarnaast is er het persoonlijke verhaal van Dmitriev, bij wie het gevaarlijke werk steeds meer in zijn gezinsleven ingrijpt. Hij wordt vals beschuldigd van het bezit van ‘pornografisch materiaal’ van Natasja. Van een eerlijke rechtsgang is geen sprake. Ook wordt Natasja geïsoleerd en psychisch gemanipuleerd, zodat ze van haar vader vervreemdt.

Reden: Dmitriev wordt gezien als staatsvijand, omdat hij met zijn onderzoek het regime zou willen besmeuren. Hij schreef in 2020 vanuit de gevangenis treffend: ‘Het herschrijven van de geschiedenis is een tactiek van dit regime om van Rusland weer een door vijanden omgeven kamp te maken. Wat is hun doel? Aan de macht blijven. Een geïntimideerd volk zoekt altijd steun bij een sterke leider.’

Zo niet Dmitriev. Via zijn persoonlijke verhaal komt de grote wereldgeschiedenis dichterbij, een geschiedenis waaruit vele levens zijn gewist. Jessica Gorter is er getuige van hoe ook Dmitrievs eigen geschiedenis door de autoriteiten met onwaarheden en orwelliaanse omkeringen wordt herschreven. Juist hij, die verzwegen geschiedenis heeft blootgelegd, wordt nu weggemoffeld in een strafkamp. Gelukkig was Gorters camera erbij om zijn verhaal aan de wereld te laten zien.