The Death of Antonio Sánchez Lomas

Een burgeroorlog, een dictatuur – Spanje heeft nog steeds veel onverwerkt verleden. Ramón en Salvador Gieling doen in een Zuid-Spaans dorp een poging het zwijgen te doorbreken.

Op 20 januari 1952 bonsde Franco’s beruchte Guardia Civil op de deur van Antonio Sánchez Lomas en sommeerde hem zich over te geven. Toen hij wegrende werd hij onmiddellijk doodgeschoten. Om het goed in te wrijven werd zijn lichaam over een muilezel gehangen en als een overwinningstrofee door het Zuid-Spaanse dorp Frigiliana gedragen, waar de inwoners juist het feest van Sint Sebastiaan vierden.

Lomas was een van de laatsten van de zogenaamde Maquis, guerilla’s die zich ook na de burgeroorlog tegen het regime van dictator Franco bleven verzetten. In Frigiliana is de moord nog steeds een trauma waarover men liever niet spreekt. Ramón Gieling, die al meer dan tien jaar regelmatig in dit dorp komt en vaker zijn onderwerpen in Spanje vond (De gevangenen van Buñuel, 2000; Johan Cruijff: en un momento dado, 2004) doet samen met zijn zoon Salvador een dappere poging die sluimerende pijn te bespreken. En niet alleen door getuigen of hun verwanten voor de camera te halen.

The Death of Antonio Sánchez Lomas ontleent zijn dramatische kracht mede aan een plan dat de Gielings samen met de geëngageerde conciërge van de plaatselijke school heeft uitgebroed. Ze laten dorpelingen de moord op Lomas en enkele andere gruweldaden – ook van de Maquis – naspelen. De opzet krijgt ook kritiek. Sommigen vrezen nieuwe controverse. Hoe ver zullen de makers gaan?

De openhartige toon verraadt dat de Gielings op vertrouwd terrein zijn. Met sprekende beelden, een prachtige opening op Allerheiligen en een betrekkelijk intuïtieve montage ontvouwt zich een geïnspireerde en betrokken documentaire die meer wil dan puur registreren. Denk hierbij aan het artikel van Marc Schmidt in de Filmkrant van september. Zo zien we niet alleen de nagespeelde moorden van toen, maar ook hoe die reconstructie wordt aangepakt. Het levert heftige beelden op die de andere getuigenissen en voorbeelden van de sluimerende tweedeling in Spanje versterken. Maar het trekt ook veel aandacht naar zich toe. Daarnaast kon ik zo’n zijlijntje rond het geestelijk gehandicapte zoontje van de conciërge dan weer wat moeilijk plaatsen. Misschien is de ambitie van de makers af en toe iets te hoog.

Eenvoud is soms gewoon het beste. Zie bijvoorbeeld de ontmoeting tussen twee dorpelingen die zich aan weerskanten van de scheidslijn bevinden. De een was burgemeester onder Franco. De ander maakte als vierjarige mee dat zijn broer en vader werden vermoord. Hun ongemak illustreert wat er in Spanje onder het oppervlak broeit. Dat ze ermee instemmen zich te laten filmen als symbool voor een mogelijke verzoening is dan mooi.