THE DANCER UPSTAIRS

In zijn regiedebuut als filmregisseur keert John Malkovich terug naar de politieke thema’s die hij ook graag in zijn theaterproducties aankaartte.

Z van Konstantin Costa-Gavras zal vast niet de enige film zijn die theatermaker en filmacteur John Malkovich als inspiratie heeft gediend voor zijn debuut als speelfilmregisseur. Maar het is wel de eerste film die in je gedachten springt, omdat Malkovich in zijn verfilming van Nicholas Shakespeares roman The dancer upstairs zoveel verwantschap toont met Z en andere politieke liefdesgeschiedenissen die er eind jaren zestig, begin jaren zeventig veel meer gemaakt werden. The dancer upstairs is op een of andere manier dan ook niet het flitsende, virtuoze regiedebuut geworden wat je misschien van Malkovich had willen verwachten, vooral omdat de acteurs, en hoofdrolspeler Julio Bardem voorop, zo ingehouden, onnadrukkelijk, zo totaal niet-Malkovich spelen. Het moge duidelijk zijn, de acteur had een verhaal te vertellen. Een politiek verhaal, dat aansluit bij de maatschappelijk getinte toneelensceneringen die hij vanaf halverwege de jaren zeventig voor het in Chicago gevestigde Steppenwolf Theatre maakte, zoals de adaptatie van Libra, Don de Lillo’s roman over Lee Harvey Oswald.

Lichtende Pad
The dancer upstairs spelt zich af in een niet nader benoemd Latijns-Amerikaans land, waar onder leiding van filosofieprofessor Ezequiel een guerillabeweging die veel gelijkenissen vertoont met het Peruaanse Lichtende Pad, een gewelddadige strijd voert tegen een corrupte overheid. Dat is niet toevallig. Nicholas Shakespeare zag de gebeurtenissen die hij beschreef als zoon van de Britse ambassadeur in Peru van nabij, en ook dat het soms niet eenvoudig kiezen is tussen twee ‘kwaden’. Ezequiel vertoont dan ook meer dan slechts oppervlakkige gelijkenissen met de Maoïstische ex-filosoof Abimael Guzman, die het Lichtende Pad aanvoerde.
Wie zijn geschiedenis kent, zal zich misschien wat minder door de film laten verrassen. Maar over het algemeen slaagt regisseur Malkovich er goed in om de verschillende verhaallijnen bij elkaar te laten komen, en de ontknoping spannend te houden, zelfs als de toeschouwer op een gegeven moment een voorsprong op de hoofdpersoon heeft.
Alles draait om politieagent Rejas (Bardem), wiens lot op een dag met dat van Ezequiel botst. De mannen ontmoeten elkaar zonder te weten dat ze in de rest van hun leven afwisselend elkaars prooi of jager zullen zijn.
Terwijl de macht van Ezequiel toenmeent, en Rejas professioneel meer begint voor te stellen, valt zijn privéleven uit elkaar. Hij wordt verliefd op de balletlerares van zijn dochtertje, die hij hoe meer hij in haar ban raakt, ook steeds minder kan vertrouwen. Dat zijn allemaal mooie dramatische motieven, die om fijne karakteriseringen vragen. The dancer upstairs slaagt daarin maar half, omdat de film soms zo ijdel is, zo ongenaakbaar als Malkovich zelf soms ook kan zijn. En dan weer engig, zoals we hem ook vaak zien spelen. Het is verstandig dat hij zichzelf niet regisseerde, maar we missen hem wel in deze film, die broeit, zoals misschien The quiet American soms wat meer had mogen broeien.

Dana Linssen