The Auschwitz Report

Op sterven na dood

The Auschwitz Report

Twee Slowaakse joden openbaarden in 1944 de gruwelijkheden in Auschwitz maar stuitten op ongeloof. Filmmaker Peter Bebjak koppelt deze onwerkelijkheid vakkundig aan het hedendaagse gevaar van misinformatie en populisme.

De eerste akte van The Auschwitz Report, de Slowaakse Oscar-inzending die vorig jaar in Nederland een bioscooprelease zou krijgen maar nu direct naar Netflix gaat, doet onmiskenbaar denken aan Is dit een mens (1947) van Holocaust-overlevende Primo Levi. Levi omschrijft hierin zijn ervaringen in Auschwitz in 1944 door de dagelijkse en nachtelijke kwellingen minutieus te omschrijven, met een zekere klinische distantie.

Zo geeft hij een lucide beeld van de door de nazi’s georkestreerde kakofonie waarin gevangen voortdurend op appel staan zodat geteld kan worden – nummers spelen een prominente rol achter het prikkeldraad – of iedereen compleet is. Want wie vlucht zou de buitenwereld deelgenoot kunnen maken van de verschrikkingen die in Auschwitz plaatsvinden.

De Slowaakse filmmaker Peter Bebjak maakt de ferme grip die de kampbewakers hebben op de gevangenen invoelbaar in The Auschwitz Report. Mannen moeten van a naar b rennen. Er is amper tijd om te scheren, te eten, te leven. Er is eigenlijk vrijwel geen minuut in de dag om een vluchtpoging te kunnen cultiveren. Geen glimp van hoop. En toch weten Freddy en Walter, twee Slowaakse joden, een list te verzinnen. Een maas in de wet.

Eerst verzamelen ze bewijs: etiketten van Zyklon B, het gas dat de nazi’s gebruiken om joden te vergassen. Vervolgens bedenken de twee hoe ze het kamp zullen ontvluchten.

We weten dat de hoofdpersonen het zullen overleven, aangezien The Auschwitz Report is geïnspireerd op het Vrba-Wetzler-rapport dat op 15 juni 1944 werd geopenbaard door de BBC – nadat de twee melders, Rudolf Vrba en Alfréd Wetzler, eerst niet werden geloofd. We weten ook dat door hun informatie duizenden andere joden een dood in Auschwitz bespaard bleef. Maar dat fungeert in de film, volstrekt terecht, slechts als een bijzonder schrale troost.

De nadruk ligt op de wijze waarop de twee hoofdpersonen – ondanks het feit dat ze niet in het kamp zullen sterven – hun dood al kunnen verbeelden. Omdat ze, zoals wel vaker wordt gezegd over Holocaust-overlevenden, op het moment dat ze werden gedetineerd al op sterven na dood waren. En omdat in het kamp het adagium geldt: één voor één of allemaal tegelijk, we gaan er toch aan. Misschien heeft Bebjak, in navolging van bijvoorbeeld Václav Marhoul met The Painted Bird (2019), er daarom voor gekozen de gruwelijkheden hier en daar wel te tonen. Zo gaat een shot waarin een nazi een jood doodslaat over in een shot waarin diezelfde nazi een jood doodslaat in een bos. Geweld wordt ingewisseld voor geweld; de geschiedenis herhaalt zich.

Bebjaks boodschap is dan ook: toen geloofden we het nieuws niet. Tegenwoordig zijn er opnieuw talloze mensen die aan dit ongeloof lijden. Dat is een buitengewoon ernstige zaak.


The Auschwitz Report is vanaf 24 maart te zien op Netflix.