SWOON

Critici zijn dol op hokjes en op films die ze in hokjes kunnen stoppen. Geweld in de cinema is een hokje waar dit jaar veel over gepraat wordt op festivals. C’est arrivé près de chez vous, Reservoir dogs, etcetera worden bestempeld als artistiek waardevolle films waarin geweld met alles erop en eraan werd weergegeven. Swoon werd in het hokje ‘queer cinema’ gestopt.

Dat gebeurde omdat de film gaat over de relatie tussen twee mannen en producente Christine Vachon eerder ook Poison had geproduceerd van Todd Haynes, die weer uit hetzelfde artistieke New Yorkse milieu komt als Tom Kalin, de regisseur en scenarioschrijver van Swoon. Het hokje ‘queer cinema’, artistiek waardevolle films gemaakt door jonge homoseksuele regisseurs, werd in de Verenigde Staten bedacht als vervanging voor de jonge zwarte cinema, die binnen een jaar plotseling ‘mainstream’ was geworden. Maar Swoon had evengoed in een ander hokje gestopt kunnen worden. De film behandelt de waar gebeurde ‘crime of the century’, de moord op Bobby Franks, een veertienjarige jongen, door Nathan Leopold Jr. en Richard Loeb.
Voor filmkenners is dat geen onbekende moord, want Alfred Hitchcocks Rope uit 1948 is op dezelfde geruchtmakende zaak gebaseerd. Dat was weer een verfilming van een toneelstuk die de moord als basis had genomen om eens lekker door te filosoferen over de vraag of een perfecte moord mogelijk is en over het Dostojevskiaanse thema schuld en boete. Richard Fleischer maakte in 1959 Compulsion met de echte namen van de moordenaars, maar in deze film domineerde Orson Welles in de rol van de legendarische strafpleiter Clarence Darrow, die in 1924 de verdediging van Leopold en Loeb op zich genomen had. Nog altijd was niet het verhaal verteld van de moordenaars zelf: twee jonge knapen, studenten uit een goed milieu, intelligent, joods en homoseksueel.

Dagboekfragmenten
Kalin had dus een nieuwe invalshoek gevonden om dezelfde geschiedenis nog eens te vertellen. Hij doet dat op een manier zoals je kan verwachten van een cineast die je in het hokje van de New Yorkse ‘independents’ kan stoppen. De film heeft een eigen stijl, slaat wegen in die je niet verwacht en is niet belerend. Van het publiek wordt geëist dat het de film zelf afmaakt en een oordeel velt over de moordenaars, hun daad en de samenleving waarin dat gebeurde. In feite verschilt dat niet zo heel veel als dat wat in bijvoorbeeld Henry, portrait of a serial killer (vanaf volgende maand te zien) van de kijker gevraagd wordt.
De camera van Ellen Kuras registreert in gestileerde zwart/wit beelden het leven van Leopold en Loeb. In het begin van de film toont Kalin, hoe ze elkaar een ring om de vinger schuiven. Net een echt paartje. Met dagboekfragmenten op de geluidsband illustreert Kalin waarom Leopold en Loeb zich allereerst tot de kleine misdaad wenden. Het ingooien van een winkelruit wordt beloond met seks. Zo onstaat het plan om de perfecte misdaad te plegen, een jongen te kidnappen en vooral veel losgeld op te strijken. De jongen wordt echter direct na de ontvoering gewetenloos vermoord, ze zien geen cent losgeld, lopen al vrij snel tegen de lamp en bekennen vervolgens alles.
Tijdens de rechtszaak krijgt Clarence Darrow van Kalin geen close-up. Al zijn aandacht gaat zoals altijd uit naar Leopold en Loeb, die voor de buitenwereld hautain en emotieloos reageren op de moord, hun bekentenis en het proces. Dat ook Kalin heel goed weet wanneer hij makkelijk kan scoren, laat hij zien door letterlijk uit de procesverslagen te citeren. Enkele deskundigen mogen het homoseksuele gedrag van de twee verdachten in alle details uitleggen, waarop de rechter alle vrouwen, inclusief de stenografe, gebiedt de rechtszaal te verlaten. Zoiets is niet geschikt voor tere oortjes. Vervolgens zien we onder het commentaar van de deskundige Leopold en Loeb in een innige omstrengeling in bed liggen, dat zoals we zien als de camera achteruit gaat, opgesteld staat achter het verdachtenhekje.

Welkome aanvulling
Kalin kan duidelijk zijn als hij dat wil. Eerder al benadrukte hij dat de moord in Chicago plaatsvond, de toenmalige wereldhoofdstad van de misdaad met Al Capone als ongekroonde keizer. Documentaire beelden van de drooglegging, de Amerikaanse ‘roaring twenties’ en de legendarische president Calvin Coolidge zijn voor deze ene keer naadloos in de filmvertelling verwerkt. Tussen de scherp gesneden beelden door vertelt Kalin dat Leopold en Loeb in een samenleving waarin geen plaats was voor hun homoseksuele liefde, weinig kwaad zagen in hun eigen kleine criminaliteit die ze met seks beloonden. Kalin gebruikte zijn goede oordeel ook met de casting. Craig Chester die Nathan Leopold Jr. speelt lijkt een beetje op Farley Granger, de homoseksuele acteur uit Rope en Daniel Schlachet, die Richard Loeb speelt, lijkt verdacht veel op een jonge Rock Hudson. Swoon is een welkome aanvulling op de filmhistorie.

Piet van de Merwe