Starred Up

Tiener Eric is zo gewelddadig dat hij naar de gevangenis voor volwassenen wordt doorgesluisd, en stuit daar op zijn vader Neville, in David Mackenzies tergend spannende Starred Up. Daddy issues in the big house.

Door Joost Broeren

Eigenlijk is het jammer dat David Mackenzies Starred Up in Nederland gewoon met ondertitels wordt uitgebracht. Niet dat ze niet nodig zijn. Integendeel: het bargoens dat de bajesklanten in dit intense gevangenisdrama onderling bezigen, zou zonder vertaling zelfs voor doorgewinterd BBC-kijkers niet te volgen zijn. Maar deels is dat juist ook het punt: Mackenzie toont de gevangenis als een wereld waarin taal er niet toe doet. Het gaat om daden, om actie, om geweld.
Dat young offender Eric Love (Jack O’Connell) ondanks dat hij pas negentien jaar oud is al volledig klaar is voor die keiharde wereld, maakt Mackenzie in de openingsscène van Starred Up effectief duidelijk. Eric is wegens zijn onhandelbare gedrag overgeplaatst van een jeugdinrichting naar een gevangenis voor volwassenen — ‘starred up’, in het jargon. De film begint als hij daar binnenkomt. Geroutineerd doorloopt hij het intakeproces. Telkens zijn zijn handelingen de instructies van de bewakers net een fractie voor: kleren uit, daar staan, kleren uit, doorlopen. Zo gedwee als hij in die eerste minuten de stappen doorloopt, zo daadkrachtig toont hij zich eenmaal in zijn cel: binnen luttele minuten fabriceert hij van zijn tandenborstel en scheermesje een wapen, dat hij verbergt in de behuizing van de tl-lamp boven zijn hoofd.

Demoniserend systeem
Het bestaan van de praktijk van het ‘opsterren’ van jonge delinquenten is nooit officieel bevestigd, maar volgens de makers komt het wel degelijk met enige regelmaat voor in het Britse strafsysteem. En debuterend scenarist Jonathan Asser kan het waarschijnlijk weten: hij werkte ruim twaalf jaar als vrijwillig psycholoog in gevangenissen, en baseerde zijn scenario op zijn eigen ervaringen.
Dit sociale engagement is duidelijk voelbaar in zijn scenario, en therapeut Oliver, die het met gevaar voor eigen huid voor Eric opneemt, is een duidelijke representant van Assers ervaringen. Maar de film gaat gelukkig niet over de wat fletse en eenzijdige Oliver of zijn rechtvaardige strijd binnen een demoniserend systeem. Die speelt slechts een rol op de achtergrond, terwijl Mackenzie zijn energie richt op het centrale vader-zoon-relaas.
Want inderdaad: een van de geen-woorden-maar-vuisten-types waar Eric op zijn afdeling mee om te gaan heeft, is zijn vader Neville, gespeeld door de Australische karakteracteur Ben Mendelsohn. Beroepscrimineel Neville zat heel Erics jeugd achter de tralies, maar wil nu ineens de vaderrol op zich nemen. En dat laat Eric zich natuurlijk niet zomaar aanleunen. Hun strijd drijft de film, waarbij Mackenzie de onderhuidse spanning tot tergende hoogte weet op te drijven. Hij houdt het filmisch sober, en vrijwel de hele film speelt zich binnen de vier muren van een aftands gevangenisgebouw af. Alle ruimte voor de acteurs dus, met resultaat: Mendelsohn bewijst weer eens een van de meest veelzijdige acteurs van zijn generatie te zijn, en voor O’Connell betekent Starred Up een onmiskenbare doorbraak. Dwars door al dat bargoens heen.

David Mackenzie over Starred Up

Net als zijn hoofdpersonage zat ook regisseur David Mackenzie opgesloten: in de kaders van het genre van de gevangenisfilm, en binnen de muren van de leegstaande gevangenis in Glasgow waar Starred Up in zijn geheel werd opgenomen.

"Ik had er op voorhand niet echt rekening mee gehouden hoe al die dingen met elkaar samenhangen. Daar stond ik dan, voor een film over opgesloten zitten, die ik ging maken op één locatie, opgenomen in volgorde. Het visuele palet, het emotionele palet: alles was beperkt. Maar al die beperkingen waren op een vreemde manier juist heel bevrijdend.
"Ik heb ooit eens geprobeerd een film te maken over het einde van de hele wereld. Maar elke dag kwam ik depressief thuis, met het idee dat ik hooguit nog maar het topje van de ijsberg te pakken had. Hier konden we juist geen kant op, maar juist dat maakte het mogelijk om élke uithoek te onderzoeken. We zijn die plek nooit zat geworden — sterker nog: ik denk erover om een vervolg te maken! We zijn in onderhandeling over een televisieserie waarin het verhaal van de film verder verteld wordt. Het is een beetje zoals al de regeltjes het voor de Dogma-filmmakers mogelijk maakten om de gebruikelijke bagage achter zich te laten, en zich op een meer pure manier te richten op de essentie.
"Omdat de film via mijn eigen productiemaatschappij is gemaakt, bepaalde ik zelf de werkwijze, die altijd bepalend is voor wat je als regisseur kan doen. Juist daardoor kon ik, te midden van al die beperkingen, een situatie creëren waarin we volledig vrij waren. Het acteerwerk is vrij, en dus authentieker, levendiger. Zo was het voor iedereen op de set, denk ik. Dat was niet opzettelijk, het ontstond gewoon, het gevoel van vrijheid binnen al die beperkingen."

JB