SHORT CUTS

Na The player leken de Hollywoodstudios hem weer in de armen te hebben gesloten. Van ‘box-office poison’ naar ‘bankable’ regisseur, de inmiddels 69-jarige Robert Altman weet als geen ander dat het in Tinseltown snel kan gaan. Maar Paramount, die aanvankelijk met hem in zee wilde gaan, haakte af. Niettemin wist Altman zijn nieuwste film buiten de studiobonzen om te realiseren. Met Short cuts, waarin hij ditmaal de Amerikaanse droom in Los Angeles op de korrel neemt, bewijst hij opnieuw hun ongelijk.

Wat vindt u van Fellini? De vraag is bijna onvermijdelijk. Toen Robert Altman in oktober vorig jaar na de vertoning van Short cuts tijdens het festival van Gent zijn persconferentie gaf ligt de Italiaanse meester nog op zijn sterfbed. "Hij heeft geen gelijke. De film die de grootste invloed op me heeft gehad is La dolce vita." Wie Short cuts ziet en Fellini’s cynische kijk op het Italiaanse jet set-leventje anno 1960 kent zal niet verbaasd zijn over Altmans voorkeur. Want Fellini heeft onmiskenbaar in Altman zijn gelijke gevonden als het gaat om de ontluisterende wijze waarop hij in Short cuts de keerzijde van ‘het zoete leven’ — ’the American dream’ — laat zien.

Waarheid
Short cuts heeft op het eerste gezicht veel weg van een lange pilotaflevering van een conventionele soap waarin een twintigtal personages figureren. Maar die indruk houdt niet lang stand. Altmans personages wonen in de minder welgestelde buitenwijken van het hedendaagse Los Angeles en worstelen al teveel met het leven om nog tijd te hebben voor andere, meer luxe problemen. Daarbij komt dat Altman in Short cuts net als in zijn beste werk het nodige cynisme en zwarte humor niet schuwt. Met vele variaties op de moderne relatieproblemen als stuwende kracht is Altmans universum er ditmaal één waarin zelfmoord, telefoonseks, moord en neurotische, verknipte types aan de orde van de dag zijn. Short cuts eindigt met de song ‘Prisoner of life’, een titel die als motto bij de film niet zou misstaan.
Altman reageert verontwaardigd wanneer hem wordt gevraagd waar zijn voorkeur voor het cynisme en de zwarte, absurde humor vandaan komt. Hem gaat het om ’the truth’ — een woord dat hij tijdens het interview vele malen in de mond neemt — en om niets anders. "Ik laat de waarheid zien zoals ik denk dat die is. Als iemand de loterij wint moet ik altijd denken aan iemand die op straat loopt, een dakpan op zijn hoofd krijgt en sterft. De kans dat zoiets iemand overkomt is dezelfde. Alleen heeft de één geluk en de ander pech. Er zijn mensen die vinden dat Short cuts een pessimistische boodschap heeft. Dat komt omdat zij niet gewend zijn om met de waarheid om te gaan. Ik zag onlangs Sleepless in Seattle waarin een prachtig happy end zit. Maar ik weet zeker dat het stelletje elkaar na vijf dagen haat, de vrouw het kind heeft vermoord en de relatie stukloopt. Maar dat krijgen we niet meer te zien."

Amerikaanse Tsjechov
Het scenario van Short cuts, dat Altman samen met Frank Barhydt schreef, is gebaseerd op negen korte verhalen van de in 1988 overleden Amerikaanse schrijver Raymond Carver. Carver geniet met name in eigen land de reputatie van de ‘Amerikaanse Tsjechov’ en degene die na Hemingway gezorgd heeft voor een herwaardering van de Amerikaanse short story. Altman en Barhydt zijn ondanks Carvers reputatie niet trouw geweest aan zijn werk ("we hebben er een Carver-bouillabaise van gemaakt"). Toch beschouwt Altman niet zichzelf maar Carver als de ware auteur van de film. "Ik was erg blij dat ik met Carver een coöperatieve, zwijgzame medewerker had. Maar ik denk dat de waarheid in Short cuts van hem komt. Alleen was hij een minimalist als het gaat om beschrijvingen. Ik kon dat onmogelijk zijn want ik moest zijn verhalen visualiseren."
Altman: "Carver was een alcoholist en in veel van zijn verhalen zijn de personages door hun alcoholisme ook ergens in hun leven de draad kwijtgeraakt. Dat thema hebben we afgezwakt omdat het me niet echt interesseerde. De telefoonseks daarentegen hebben we er aan toegevoegd. Daar was nog niet echt sprake van in de tijd dat Carver zijn verhalen schreef." Carvers verhalen missen vaak een duidelijke pointe. Een kwaliteit die verklaard kan worden uit de karakterisering die Jan Donkers ooit in de Haagse Post van zijn werk gaf: "het besef dat het leven blijkbaar onvermijdelijk moet teleurstellen en dat de oorzaken van die teleurstelling zich aan elke poging tot doorgronding onttrekken." Altman is van mening dat hij aan deze geest die uit Carvers werk spreekt recht heeft gedaan. "Misschien vinden zijn bewonderaars dat ik zijn werk heb ontheiligd. Maar dat gevoel heb ik niet. Wat ik uiteindelijk vooral heb geprobeerd is om de universele zeggingskracht in zijn werk meer naar voren te halen."

Fruitvliegjes
Altmans vakmanschap blijkt in Short cuts vooral uit het schijnbare gemak waarop hij de verschillende subplots naadloos in elkaar laat overgaan. Hoewel hij hierbij af en toe beeld-, woord- en muziekassociaties als hulpmiddelen gebruikt, is het vooral de zorgvuldige voorbereiding vooraf geweest die dat mogelijk heeft gemaakt. "We hebben het script uitgewerkt op een groot bord waarbij we met gekleurde kaarten werkten. Op die manier konden we in één oogopslag zien welk patroon en welke balans we in de verhalen hadden. Het schrijven was te vergelijken met het oplossen van een mathematisch probleem. Nashville komt qua structuur het dichtst in de buurt van Short cuts. Maar in Nashville komen alle personages aan het eind samen, terwijl het in Shorts cuts uiteindelijk losstaande verhalen blijven. Om toch één geheel te krijgen hebben we de beginscène met de helikopters en de slotscène met de aardbeving bedacht."
Short cuts opent met een lange proloog waarin helikopters in het avondduister bezig zijn met het sproeien van insekticiden. Voor deze enigszins onheilspellende scène, die een voorbode is van wat er komen gaat, liet Altman zich inspireren door een bestaand fenomeen. "Het doodmaken van die fruitvliegjes is geen verzinsel. Men doet dat om het fruit er beter te laten uitzien. Er is in Los Angeles ook een hele controverse over ontstaan. Na verschillende burgeracties is men er nu mee gestopt. Maar zo gauw de verkoop van het fruit daalt zal de lobby van de telers het wel winnen. Uiteindelijk heb ik dit gegeven symbolisch bedoeld. De film gaat ook niet specifiek over Los Angeles. Hij had zich net zo goed in Minneapolis of San Francisco kunnen afspelen."

Altman staat al jaren te boek als een typische acteursregisseur. Short cuts vormt daar opnieuw het bewijs van. Want of het nu gevestigde namen als Jack Lemmon, Tim Robbins, Andie McDowell, relatief onbekenden als Christopher Penn, Julianne Moore, Lily Taylor of gelegenheidsacteurs als Tom Waits of Huey Lewis zijn; niemand doet voor elkaar onder. Toch durft Altman nog te beweren dat hij zijn pappenheimers niet kent. "Ik begrijp het hele acteerproces niet. Als ik eenmaal de casting heb gedaan is mijn werk op de set voor 90 procent gedaan, ik kan dat niet genoeg benadrukken. Ik geef ze alleen aanwijzingen, maar de invulling van de rol laat ik aan hun over."
Actrice Annie Ross speelt in Short cuts de rol van een jazz-zangeres die zelf ook de vertolking van de vele jazznummers in de film voor haar rekening nam. Ross, die Altman in Gent begeleidde, kan zijn werkwijze toelichten. "Hij is fantastisch als regisseur. Niet alleen krijg je volledig zijn vertrouwen maar hij laat je ook je gang gaan. Neem bijvoorbeeld de scène waarin ik op het bed lig en met Lori Singer praat over mijn overleden man. Die scène was in het scenario maar tot op zekere hoogte ingevuld. Zijn regie is als jazz: ‘okay, begin maar aan je solo’, dat is wat hij tegen je zegt."
De acteerprestaties van Short cuts werden reeds met prestigieuze prijzen bekroond. De gehele cast ontving een Golden Globe, bij wijze van ‘Special Achievement Award’. Op het laatste festival van Venetië was het ook raak. Behalve dat Altman een Gouden Leeuw voor beste film in ontvangst mocht nemen, werd Short cuts daar eveneens bekroond met een speciale prijs voor de gehele cast. Altman: "Tien jaar geleden heb ik in Venetië dezelfde prijs gekregen voor Streamers. Als je mij vraagt welke prijs ik het liefste krijg, de Nobelprijs of deze prijs, dan zou ik zeggen de laatste. Het is toch het grootste compliment dat je als regisseur kan krijgen."

Lauren Bacall
"Toen we deze film maakten hadden we niet van alle Carververhalen de rechten. Een paar jonge onafhankelijke regisseurs hadden ook een aantal opties. Maar inmiddels hebben we alle rechten verworven. We hebben nu materiaal om een tweede of zelfs een derde Short cuts te maken. En als deze succesvol is zal ik het geld hebben om dat te doen. Het worden alleen geen sequels want er zullen ook een aantal nieuwe personages in worden geïntroduceerd", zegt de schijnbaar onvermoeibare Altman. Want voor het zover is zal eerst nog een andere film het licht zien: Prêt-à-porter (Confectiekleding). Voor deze produktie, die zich afspeelt in de modewereld en waarin naar verluidt ondermeer Marcello Mastroianni, Lauren Bacall en Anouk Aimée tekenen voor de hoofdrollen, heeft Altman inmiddels de nodige research gedaan. Zo werd hij het afgelopen voorjaar gesignaleerd bij de modeshows in Parijs in het gezelschap van Angelica Huston en Paloma Picasso. Altman: "Het wordt een essayistische film waarin een soort zwerftocht door de modewereld wordt gemaakt. Hij is waarschijnlijk het beste te vergelijken met mijn tv-serie ‘Tanner ’88’. Een mengeling van werkelijkheid en fictie."

Wouter Groen