POSTMAN

De Chinese regisseur He Jianjun kiest een wijk in Beijing als setting voor een eenvoudig verhaal over een postbode, maar zijn film heeft een beduidend grotere reikwijdte. Dat de zogenaamde Zesde Generatie zich minder bezighoudt met specifieke Chinese problemen is misschien waar, maar engagement is hen niet vreemd.

Nog voor He Jianjun aan zijn opleiding aan de filmacademie van Beijing begon, werkte hij al mee aan produkties van Chen Kaige. Na zijn afstuderen in 1990 was hij regie assistent bij Raise the red lantern en The blue kite. Deze bemoeienis met films van de Vijfde Generatie is aan Postman, meer dan aan zijn voorganger Red beads, nog enigszins af te zien waar het de zorgvuldige cameravoering en kadrering betreft. Postman won afgelopen jaar in Rotterdam zowel een Tiger Award als de FIPRESCI Prijs, de prijs van de internationale filmkritiek.

Sociaal leven
Xiaodou heeft een baantje bij het postkantoor; hij installeert brievenbussen. Op een dag krijgt hij een wijk toegewezen om de post te bezorgen. Hij neemt daarmee het werk over van een oudere collega die ontslagen is omdat hij jarenlang de post las die hij moest rondbrengen. Xiaodou woont in huis bij zijn zuster en haar man, waar hij een teruggetrokken bestaan leidt. Zijn zus hoopt dat hij eens zal gaan samenwonen zodat zij en haar man meer privacy zullen hebben. Alleen: “hij praat niet veel dus zal hij niet snel een vriendin krijgen.”
Xiaodou, met het verhaal van zijn ontslagen collega in gedachten, raakt gefascineerd door de brieven die dagelijks door zijn handen gaan. Hij bekijkt ze aan alle kanten, leest de adressen en afzenders en laat het papier tussen zijn vingers knisperen. Uiteindelijk maakt hij de brieven thuis open en leest ze. Bij gebrek aan een eigen sociaal leven verdiept hij zich in de levens van anderen, zonder dat hij daarvoor contacten hoeft te leggen. Langzaam maar zeker raakt hij zo bij de briefschrijvers betrokken dat hij zich ook daadwerkelijk in hun levens gaat mengen.
Er gebeurt desondanks weinig. Dat het lezen van de brieven Xiaodou niet zal meeslepen in een groots avontuur maakt de mistroostige sfeer van de film al snel genoeg duidelijk. Hij bemoeit zich wel met anderen, door brieven achter te houden of uit naam van anderen te schrijven. Hij zoekt mensen op, maar contact ontstaat er niet door. De postbode lijkt totaal niet te weten wat hij met andere mensen aan moet.

Eentonig ritueel
Chinese filmers van de Zesde Generatie, waartoe ook Wang Xiaoshuai (The days) en Zhang Yuan (Mama, Beijing bastards) worden gerekend, heten zich minder bezig te houden met specifiek Chinese onderwerpen dan hun voorgangers. Geen grootse historische drama’s of scherpe maatschappijkritiek, maar kleinschalige onderwerpen, meer alledaags en meer van deze tijd. En misschien ook wel universeler. Het onvermogen tot menselijk contact en de leegheid van het bestaan zijn tenslotte de meest in het oog springende thema’s van Postman.
Ze vinden hun uitdrukking niet alleen in het eenvoudige verhaal van deze postbeambte, maar ook in de vormgeving van de film. Het tempo is uiterst kalm, beelden houden nog lang aan als de handeling al uit het kader verdwenen is. De camera dwaalt door huizen, langs afgebladderde wanden, door sombere straten. Mensen worden daarentegen in een strak kader gefilmd, door deuropeningen of achter glas, en altijd op gepaste afstand. Alleen de brieven en de handen die ze openen worden van dichtbij in beeld gebracht. He maakt ook gebruik van grote scherpte-diepte om een personage los te maken van zijn omgeving. Beelden keren terug, handelingen en zelfs camerabewegingen worden herhaald. Het verzamelen van de post, het stempelen, het zijn handelingen die verworden tot een eentonig ritueel.
He heeft weinig nodig om zijn personages en de situatie waarin ze leven neer te zetten, maar zijn middelen zijn trefzeker. Het mooie van Postman is dat het zo’n coherente en compacte film is, waarin vorm en inhoud elkaar aanvullen en versterken. Het verhaal wordt niet alleen in woorden verteld maar meer nog in beelden. He weet precies wat hij wil vertellen en hoe hij dat wil vertellen.

Eeuwige Geluk
Dat deze film door de Chinese autoriteiten werd verboden, is waarschijnlijk niet te wijten aan een verontrustende maatschappijkritische strekking. Het heeft meer te maken met het simpele feit dat de film buiten de officiele filmstudio’s om is gemaakt — vlak voor het laatste Filmfestival Rotterdam werd de film zelfs afgewerkt in Nederland — en daarom niet bestaat. Toch is Postman niet helemaal gespeend van kritische noten, net zo min als Red beads dat was. De brieven die Xiaodou onder ogen krijgt confronteren hem met verscholen tragedies als prostitutie, overspel, homoseksualiteit en zelfmoord. Zaken waarvan de autoriteiten niet graag toe zullen geven dat ze bestaan. De wijk die Xiaodou onder zijn hoede heeft heet niet voor niets de ‘Wijk van het Eeuwige Geluk’. Over ontkenning gesproken. “Waarom vinden mensen het zo moeilijk openlijk dingen te zeggen die ze wel op durven schrijven” vraagt Xiaodou zich af. Het antwoord laat zich raden.