OP AFBETALING

Een van de programma-onderdelen van het Film Festival Rotterdam is ‘Cinema made by television’. In dit kader wordt Op afbetaling van Frans Weisz vertoond in een twee uur durende bioscoopversie. Deze film was al eerder als televisie-serie te zien bij de VPRO, die de film volledig heeft gefinancierd en dus ook over alle rechten beschikt. Deze manier van financiering heeft het afgelopen jaar veel stof op doen waaien, met de laatste editie van de Nederlandse Filmdagen als verhit hoogtepunt. Kan een tv-produktie worden beschouwd als een volwaardige film? Frans Weisz maakt zich niet eens meer druk om het antwoord; als hij maar gewoon door kan werken.

In 1992 werden in Nederland 34 speelfilms gemaakt voor een totaalbedrag van 42,5 miljoen gulden. Daarvan werd 3,7 miljoen bijgedragen door de omroepen. Veel mensen vinden de omroepbijdragen te laag. Producent Matthijs van Heijningen heeft wel eens dwanglicenties voorgesteld, waarbij de omroepen door de overheid gedwongen worden om veertig procent van de speelfilmbudgetten voor hun rekening te nemen. Zo ver is het echter nog niet. Op dit moment heeft het ministerie van WVC plannen om een nog onbekend gedeelte van de 10 miljoen gulden die bezuinigd worden op de omroeporkesten, te besteden aan speelfilms op tv. Slechts een tijdelijke oplossing dus. Er zijn echter structurele investeringen nodig om het peil van de speelfilms omhoog te houden. Frans Weisz: "De huidige bijdragen vind ik te laag als je wilt wedijveren met de kwaliteit van de bioscoop."

Omroepen
Een omroep die een film geheel financiert heeft als opdrachtgever behoorlijk veel macht, en kan niet alleen financiële eisen op tafel leggen maar ook creatieve. "Mijn grootste dilemma met Op afbetaling was dat er drie delen van gemaakt moesten worden. Het is een compact verhaal, bijna Simenon-achtig in zijn beknoptheid. Toch moest de film in drie delen om een financieringsmogelijkheid te scheppen. Roelof Kiers, hoofdredacteur tv van de VPRO, was het niet eens met mijn verzoek om Op afbetaling eerst in de bioscoop te vertonen. Dat heeft hij geweigerd omdat hij de première-rechten wilde hebben. Bovendien wil hij film en tv gescheiden houden. Dat vind ik nog steeds heel jammer want je wint er juist alleen maar prestige mee als een film eerst in de bioscoop loopt. Mijn volgende produktie, een verfilming van Harry Mulisch’ roman ‘Hoogste tijd’, zal in ieder geval niet voor de VPRO zijn; we zijn in onderhandeling met twee andere omroepen. Zo langzamerhand ben ik behoorlijk wanhopig over de mogelijkheden die je hebt om nu nog een groot publiek in de bioscoop te krijgen. Is televisie werkelijk de enige mogelijkheid die we hebben? Het is één van de grootste dilemma’s van deze tijd. Het gaat er niet alleen om hoe je aan geld komt, maar ook hoe je met de televisie trouwt zonder van de bioscoop te scheiden."

Uiteenlopende reacties
Zo’n driehoeksrelatie is een betrekkelijk nieuw verschijnsel in de Nederlandse filmwereld en de reacties lopen dan ook sterk uiteen. Vorig jaar weigerde het bestuur van de Nederlandse Filmdagen om Op afbetaling te vertonen omdat de film reeds als televisie-serie was vertoond. Tevergeefs probeerden Frans Weisz en zijn producent René Seegers de festivalleiding ervan te overtuigen dat het niet zoveel zin meer heeft om onderscheid te maken tussen film en televisie. "Het bestuur wilde niet ongeloofwaardig overkomen door besluiten terug te schroeven. Ze hebben het zichzelf daardoor volledig onmogelijk gemaakt. Hoewel we inmiddels vier maanden verder zijn, neem ik het ze nog steeds kwalijk. Het is al zo moeilijk om überhaupt iets te maken wat de moeite waard is. Het verschil tussen film of televisie is geen issue meer. Ik ben bereid om iedere vorm van propaganda voor de bioscoop te steunen. Maar je moet niet filmmakers afzonderen omdat ze films hebben gemaakt met televisiegeld, die dus ook op tv worden vertoond. Ik denk dat we over tien jaar het verschil niet eens meer zien."
Inmiddels is Op afbetaling geselecteerd voor het hoofdprogramma van het komende Filmfestival Berlijn. Het Film Festival Rotterdam heeft via de nieuwsbrief Tussentijdse Berichten laten weten voor een ‘kritische openheid’ te kiezen om de regisseur van tv-films uit zijn ‘culturele isolatie’ te halen. In het onderdeel ‘Cinema made by television’ zal door middel van vertoningen en discussies aandacht worden besteed aan tv-films. Frans Weisz: "Dat onderdeel is gedeeltelijk geïnstigeerd door René Seegers. Hij is weliswaar mijn producent, maar we moeten toch oppassen. Eerst hebben we met veel tam-tam in Utrecht geroepen dat Op afbetaling gewoon een speelfilm is, en nu gaan we vanuit eigen gelederen een apart lijstje om films heen doen die voor en door televisie geïnitieerd zijn. Ik heb trouwens niet het idee dat ik met Bij nader inzien en Op afbetaling in een cultureel isolement heb gezeten, maar misschien ben ik een uitzondering. Het is wel waar dat een film in de bioscoop meer belangstelling van de media krijgt."

Geslaagde blow-up
Behalve een filosofisch verschil tussen film en tv bestaan er ook praktische verschillen, waar Frans Weisz en zijn crew soms rekening mee moeten houden bij de technische realisatie. Toch staat hij er tijdens de opnamen niet zo vaak bij stil. "Ik denk niet dat je mijn films die ik voor de bioscoop heb gemaakt, kunt betrappen op een groot vormverschil in vergelijking met mijn laatste twee films. Als ik voor televisie werk, doe ik niets bewust. Ik denk op de set nooit: ‘Dit moet anders want het is voor televisie.’ Wat ik bij Bij nader inzien wel merkte, was dat het 16mm formaat waar ik mee draaide een beperkte reikwijdte heeft. Ik gebruik dus liever geen grote totalen op 16mm. De montage van zo’n filmversie is eigenlijk in je eigen vlees snijden. Mijn allergrootste angst was dat het een vreemd mongoloïde kunstwerkje zou worden. Ik weet natuurlijk precies wat er allemaal is gesneuveld. Toch had ik het niet eens zoveel anders gedaan als ik Op afbetaling direct voor de bioscoop had gemaakt. Ik was heel blij met de blow-up van 16 mm naar 35 mm want het was net alsof Goert Giltay de film voor de bioscoop heeft belicht in plaats van voor televisie. Ik had een heleboel kritiek op de tv-versie gekregen omdat die te donker was, maar dat probleem heeft zich opgeheven bij de filmversie."
Het kan Weisz niet zoveel schelen voor welk medium hij werkt, als hij maar kan draaien, en het liefst op 35mm. Als consument heeft hij echter een uitgesproken voorkeur voor de bioscoop. Met Op afbetaling vangt hij dus twee vliegen in een klap; dankzij tv kan hij weer een verhaal vertellen waarvan de kijkers zelf kunnen bepalen of ze het thuis of in een donkere zaal willen zien. "Toen ik voor Bij nader inzien een Gouden Kalf kreeg, zei ik dat ik alleen nog maar verhalen wil vertellen. Het publiek moet maar uitzoeken in welke omgeving ze die verhalen willen zien. Liever in de bioscoop, want het is zo spannend als het licht dooft en het doek opengaat. De hartslag is totaal anders als je in zo’n zaal zit. Vanuit mijn ambitie om films te maken zie ik echter geen verschil tussen film of tv. Ik ben een bofkont dat ik dat verschil niet hoef te maken van mijn producent. Het enige dat ik van René Seegers heb geëist na Op afbetaling is dat ik voortaan op 35mm wil werken, of het nu voor tv is of niet. Tijdens de opnamen keek ik bij een shot door een 35mm camera en ik had ineens het gevoel of zelfs de acteurs mooier werden.

Huwelijksproblemen
Het is nog niet duidelijk welke kant het huwelijk tussen film en tv opgaat. De meeste Nederlandse filmmakers nemen het zekere voor het onzekere en zijn nu bezig met tv-produkties. Doorgaan met werken is voor hun, en voor Frans Weisz, het allerbelangrijkste. De eerste huwelijksproblemen hebben zich het afgelopen jaar al aangekondigd. Weisz zit duidelijk tussen twee vuren en laat herhaaldelijk het woord ‘dilemma’ vallen. Waar geen enkele twijfel over bestaat is zijn onophoudelijke drang om films te maken. "Ik wil dat mijn films succes hebben zodat ik gewoon door kan gaan met filmen. Het begint ermee dat je als kind je moeder een tekening geeft, omdat je wilt dat ze die ophangt omdat ze hem mooi vindt. Nu stuur ik met hetzelfde verlangen mijn films naar festivals. Ik wil een continuïteit creeëren zodat ik tot mijn 120ste films kan maken."

Thessa Mooij