Once the Dust Settles
Leven in de as
In zijn nieuwe documentaire bezoekt John Appel beroemde rampplekken nadat de hulpwerkers en cameraploegen er zijn verdwenen en het dagelijks leven tussen de brokstukken weer op gang komt.
Er is een scène in John Appels nieuwe documentaire die kernachtig de hele film samenvat: een gids leidt voor het eerst sinds de verwoestende burgeroorlog een groep toeristen door het historisch centrum van Aleppo. Vol vuur vertelt ze over de bazaar. “Een wonder in vroegere tijden”, aldus de vrouw, “maar na de oorlog is er niets meer van over.” Dan breekt haar stem. De confrontatie met vroeger doet haar beseffen dat ze voor het eerst weer haar leven van voor de oorlog oppakt. Een emotioneel moment. De Franse pensionado’s staan er ontroerd bij.
Een toeristische selfie is het eerste teken van hernieuwd leven in Once the Dust Settles. Voor zijn documentaire bezocht John Appel drie plaatsen die door een ramp of oorlog veranderden in ‘brandhaarden van dood en verwoesting’, maar waar de rust inmiddels weer is teruggekeerd. Op zoek naar… ja, wat eigenlijk? Misschien gewoon tekenen van menselijk doorzettingsvermogen: in drie duidelijk onderscheiden hoofdstukken vertelt Appel het verhaal van een Italiaanse priester die de aardbeving van Amatrice meemaakte, een ex-operateur van de ontplofte kernreactor in Tsjernobyl (inmiddels een toeristische trekpleister) en verschillende inwoners van Aleppo die na de gevechten hun leven weer oppakken.
Net als zijn vorige film Sprekend Nederland (een aaneenschakeling van Nederlanders die in het openbaar spreken) is Once the Dust Settles een rijke kijkervaring waarin Appel niet veel duiding geeft. Het is vooral aan de kijker zelf verbindende lijnen te ontdekken in de drie verhalen: de camera vindt een Middeleeuws schilderij in de puinhopen van een Italiaanse kerk, dan een vergeelde communistische krant in Oekraïne en vervolgens sporen van de rijke architectuur van Aleppo.
Het is vooral de rust waarmee Appel zijn onderwerp benadert die indruk maakt. Want terwijl de camera dit soort plekken tijdens de rampspoed als een indringer bezoekt, is Appel juist respectvol. Hij wacht, kijkt rond, observeert rustig wat er uit de as van het verlorene weer ontstaat. Dat is vaak geen feniks die glorieus oprijst, maar een mengeling van kleine bewegingen. Van mensen die door moeten en de ramp willen vergeten, maar tegelijkertijd leven in de resten van ellende en proberen de herinnering aan wat er ooit was in leven te houden.
