Om de wereld in 50 concerten

Muziek is de sleutel tot de ziel in veel films van Heddy Honigmann. Ook in Om de wereld in 50 concerten breekt muziek mensen open.

Een documentaire over het Concertgebouworkest op tournee? Ik dacht te kunnen raden hoe zo’n film eruit zou zien. Spullen inpakken, reizen, jetlags, irritaties, repeteren, hotels, een ‘lost in translation’-gevoel en als climax een concert in een verre stad met als einde langzaam wegstervend klaterend applaus.

Fout geraden. Ik had kunnen weten dat Heddy Honigmann niet zo’n voorspelbare film zou maken. In haar werk gebruikt ze muziek als breekijzer om mensen aan het praten te krijgen. Dus is ze maar matig geïnteresseerd in praktische en organisatorische perikelen van de tournee. Ze stipt dat soort zaken even aan in het begin, maar gaat daarna snel over naar de muziek. Nauwkeuriger gezegd: naar wat muziek met mensen, musici en concertbezoekers, doet. Het gaat Honigmann om de beleving — een vaak misbruikt woord — van muziek. Ze laat mensen praten over muziek om door te dringen tot hun ziel.

Grote woorden, maar ze maakt ze waar. Sommige mensen hoeven niet eens te praten. Als we Mariss Jansons gepassioneerd en in opperste concentratie zien dirigeren, begrijpen we ook zo wel wat muziek met hem doet. Anderen praten er wel over, wat prachtige scènes over muziek als troost en trigger van herinneringen oplevert. Een prachtig voorbeeld is de taxichauffeur in Buenos Aires, die naar het Concertgebouworkest komt luisteren. Zijn intense liefde voor klassieke muziek ontroert, maar ook de herinnering die hij onbedoeld oproept aan Honigmanns eerste lange documentaire Metaal en melancholie uit 1993. Daarin praten taxichauffeurs in Honigmanns geboortestad Lima over tegenslag en geluk in het leven. Op het netvlies gegrift staat de scène waarin een taxichauffeur zich een Italiaanse vakantieliefde herinnert, van wie hij hartverscheurend afscheid moest nemen. Na al die jaren ligt in zijn auto nog steeds een cassettebandje met het liefdesliedje waar hij met zijn vakantieliefde naar luisterde. Als hij het afspeelt, staan de tranen in zijn ogen. Over de kracht van muziek gesproken!

Om de wereld in 50 concerten, waarin Honigmann naast Buenos Aires met het orkest meereist naar Johannesburg en Moskou, bevat ook zulke ontroerende scènes. Zoals die van een meisje in een arm gezin in Soweto, dat in een percussiegroep speelt. Prachtig om te zien hoe zij volledig in het musiceren opgaat. Als ze muziek maakt, verdampen alle moeilijkheden in haar leven, zegt ze. Aangrijpend is het verhaal van een oude man in Moskou, die onvoorstelbaar veel leed heeft meegemaakt: vader geëxecuteerd onder Stalin, zijn moeder en hij verbannen naar Kazachstan en in de Tweede Wereldoorlog als vijftienjarige een Duits concentratiekamp overleefd. Zijn moeder leerde hem van Mahler houden en die liefde is nooit gedoofd. Als het Concertgebouworkest in Moskou de tweede symfonie van Mahler speelt, staan de tranen in zijn ogen. Honigmann flikt het weer en raakt de kijker in het hart.