Nouchka van Brakel Trilogy

Inspirerende én gedateerde schakel naar hedendaags feminisme

Een vrouw als Eva

Het had veel eerder moeten gebeuren: een gebundelde uitgave van Nouchka van Brakel, een beeldbepalende regisseur in de jaren zeventig en tachtig. Met de blu-ray release van Cult Epics is die er dan eindelijk. Een verzameling films die er anders uitzien in het licht van de huidige tijd, maar deze tijd tegelijk mede bepaald hebben.

Schrik niet: terwijl Lois Weber met The Merchant of Venice in 1913 de eerste vrouwelijke regisseur was die een speelfilm regisseerde, deden we er in Nederland tot 1977 – zeven-en-zeventig – over tot een vrouw de regie van een speelfilm op zich mocht nemen. Deze bijzondere rol in de Nederlandse filmgeschiedenis viel ten deel aan de toen 37-jarige Nouchka van Brakel, met haar regiedebuut Het debuut. In de 24 jaar hierna zou Van Brakel, naast ander werk, nog vier speelfilms maken. Op de blu-ray-box Nouchka van Brakel Trilogy zijn er naast Het debuut nog twee van te vinden: Een vrouw als Eva (1979) en de Frederik van Eeden-verfilming Van de koele meren des doods (1982).

Het debuut

Baanbrekend
Wat deze films gemeen hebben is dat ze baanbrekend zijn voor de tijd waarin ze gemaakt werden: Van Brakel kiest er altijd voor te vertellen vanuit het perspectief van het vrouwelijke hoofdpersonage. Vooral bij Het debuut is dat opvallend. Deze film gaat over de veertienjarige Carolien (Marina de Graaf), die een affaire begint met de 41-jarige Hugo (Gerard Cox). Geen, in Van Brakels eigen woorden “Lolita-variatie, geen oude-geit-groen blaadje-verhaal”, maar een verhaal over de ontwikkeling van de (seksuele) identiteit van een sterke, jonge vrouw.

Het vrouwelijk perspectief is mogelijk nog sterker doorgevoerd in Een vrouw als Eva. Deze film gaat over de huisvrouw Eva (Monique van de Ven) die haar saaie man Ad (Peter Faber) verlaat voor de vrijgevochten Franse Liliane (Maria Schneider, vooral bekend van de haar zo traumatiserende rol in Last Tango in Paris). Een verhaal dat geïnspireerd is op feiten en zowel in het echt als in de film culmineert in een bitter gevecht om de voogdij van de twee kinderen. En ook in Van de koele meren des doods kiest Van Brakel voor het vrouwelijk perspectief: het leven en de belevingswereld van Hedwig Marga de Fontayne, dat draait om haar onderdrukte seksuele verlangen en de gevolgen hiervan.

Heerlijke hertelling
Waar het boekje van de Nouchka van Brakel Trilogy mager en hier en daar wat houterig vertaald is, is Van Brakels eigen boek, Scènes uit mijn draaiboek, waar ze de Louis Hartlooper Prijs voor beste filmpublicatie 2018 voor ontving, een veel betere begeleidende tekst voor de films in deze uitgave. Dit boek, dat Van Brakel schreef aan haar kleinzoon en daardoor ook leest als een heerlijk vertelde en intieme hertelling van haar veelbewogen leven, biedt bijzondere inkijkjes in zowel de tijd waarin Van Brakel haar films maakte als in het maakproces van deze films.

Vooral mooi is het om in Van Brakels eigen woorden te lezen over haar (worsteling met haar) activisme, dat ook haar maakproces drijft: ‘Ik ga mijn eigen weg, maar blijf altijd het streven trouw om films te maken over ‘vrouwen met wie vrouwen zich kunnen identificeren’. […] Kortom: vrouwenfilms.’ En hoewel ook de verdere extra’s in de boxset wat mager zijn, springt het interview met filmjournalist Floortje Smit eruit. Hierin legt Van Brakel onder andere uit dat in haar tijd een ‘vrouwenfilm’ langzamer was, het tegenovergestelde van de snelle actiefilms die ze als ‘mannenfilm’ betitelt. En ze vertelt dat haar keuze voor vrouwelijke heads of department haar vaak op geïrriteerde reacties van de andere (mannelijke) crewleden kwam te staan.

Van de koele meren des doods

Verpreutsing
Wat ook naar voren komt in dit interview is dat Van Brakel zich niet meer thuis voelt bij de huidige tijdgeest. Ze vindt dingen gecompliceerd, wat ze ook al eens duidelijk maakte in haar ‘Pleidooi tegen de verpreutsing’, een oproep tegen “de censuur op de beleving van seksualiteit, sensualiteit en zinnelijkheid in films”, die ze uitsprak tijdens het Nederlands Film Festival in 2019. Hoewel Van Brakel zelf en haar films een actieve rol speelden in de tweede feministische golf, en ze zich enige tijd aansloot bij de Dolle Mina’s, vindt ze de huidige tijdgeest dus doorslaan.

Dit standpunt van Van Brakel legt ook de gedateerdheid van haar films bloot: hoewel ze stelselmatig voor het verbeelden van het vrouwelijke perspectief koos, stelde ze in haar films ook vaak het lijden van de vrouw centraal; soms zelfs met als gevolg dat haar films scènes bevatten die als gratuit geweld tegen vrouwen ervaren zouden kunnen worden (zoals de volledig onnodige verkrachtingsscène in Het debuut of het vele onrecht dat de hoofdpersoon van Van de koele meren des doods wordt aangedaan met haar krankzinnigheid als gevolg). Maar waar Van Brakel de huidige tijdgeest weinig inspirerend vindt, is het te hopen dat dit andersom niet geldt. Tenslotte vormt Van Brakels werk een belangrijke schakel naar het hedendaagse feminisme. Anders gezegd: juist Van Brakels werk geeft ons nu de mogelijkheid verhalen anders en genuanceerder te vertellen. De uitgave van deze collectie films had dus niet beter getimed kunnen zijn.


Nouchka van Brakel Trilogy (Het debuut, Een vrouw als Eva, Van de koele meren des doods) is nu verkrijgbaar op dvd en blu-ray (Cult Epics, import, regiovrij)