Nouchka van Brakel waarschuwt tegen ‘verpreutsing’

“Stop de censuur op de beleving van seksualiteit, sensualiteit en zinnelijkheid in films.” Aldus de oproep van regisseur Nouchka van Brakel aan Nederlandse scenaristen, regisseurs, acteurs, actrices, producenten en subsidieverleners, afgelopen zaterdag 28 september tijdens het Nederlands Film Festival in het Louis Hartlooper Complex.

Regisseur Nouchka van Brakel regisseerde in 1977 als eerste vrouw in Nederland een speelfilm en maakte in de jaren zestig en zeventig de seksuele revolutie van dichtbij mee. Nu maakt ze zich zorgen over de toenemende verpreutsing. Zowel in het algemeen (sportbroekjes onder de douche, niet-bloot-dagen in de sauna) als bij films in het bijzonder, als keerzijde van het door #MeToo aangezwengelde intimiteitsdebat. Met een dreigende uitsterving van seksscènes tot gevolg.

Van Brakel sprak haar oproep afgelopen zaterdag uit in het kader van de uitreiking van de Louis Hartlooperprijs, nadat ze vorig jaar die prijs won voor de beste filmpublicatie met haar boek Scènes uit mijn eigen draaiboek. “We dreigen een realistisch en eigentijds beeld van de beleving van een onmisbaar en opwindend gegeven in de ban te doen. Bijvoorbeeld door het aanstellen van intimiteitsregisseurs die bij bloot-, vrij- of seksscènes tot op de millimeter uitkienen welk stukje bloot tijdens welke handeling mag worden getoond. Daar moet je toch niet aan denken? Laat de seksuele verbeelding weer aan de macht komen!”

Om haar pleidooi kracht bij te zetten, vertoonde en analyseerde Van Brakel drie naakt-, vrij- en seksscènes. Uit Turks fruit (1973) en haar eigen speelfilms Het debuut (1977) – waarin een minderjarig meisje zich laat ontmaagden door een vriend van haar vader – en de boekverfilming Van de koele meren des doods (1982).

Van Brakel: “Als ik jonge filmmaaksters spreek, blijken die tot mijn schrik wel degelijk rekening te houden met of last te hebben van de snel toenemende verpreutsing. Sacha Polak, genomineerd voor een Gouden Kalf voor Beste Regie voor de film Dirty God, genomineerd voor Beste Film, vertelde me dat het beduidend lastiger is geworden om acteurs en vooral actrices op een relaxte manier ‘uit de kleren te krijgen.’ Ook hoorde ik op de openingsavond, bij de borrel na de vertoning van Instinct dat zowel actrices als acteurs een contract kunnen krijgen waarin hun agent eist aanwezig te willen zijn bij eventuele naakt, vrij- of seksscènes. Of dat ze hun beroemde acteurs zelfs verbieden om überhaupt naaktscènes te spelen! Hou nou toch op! Hoe kan je als regisseur dergelijke scènes geloofwaardig laten spelen zodat ze een realistisch en eigentijds beeld laten zien van de beleving van een zo onmisbaar en opwindend gegeven als seksualiteit, sensualiteit en zinnelijkheid? Stop deze langzame, maar steeds sterker toenemende censuur, mensen. Laat die agents en intimiteitsregisseurs lekker van de filmset blijven. Stop de verpreutsing.”

Enkele dagen later, op dinsdag 1 oktober, hield actrice Jacqueline Blom op haar beurt tijdens het NFF een pleidooi om in het kader van een gelijkwaardige afspiegeling van vrouwen voor en achter de camera (50/50) juist wel intimiteitsregisseurs op de set toe te laten. Overleg over seksscènes zal in haar visie juist tot meer realistische scènes leiden. Ze verwees daarbij naar een brief van seksuologen een week eerder in de Volkskrant, die stelden dat seksscènes nu vaak te eenduidig worden verbeeld, ’terwijl het niet enkel een kwestie is van penetratie en de vrouw komt klaar’. Van Brakel las het Volkskrant-artikel ook en reageert: “Die reactie komt voornamelijk uit geleerde wetenschappelijke hoek. Je mag dan weten hoe heel realistische seks eruitziet, maar dat is waarschijnlijk weinig opwindend om naar te kijken. Het gaat natuurlijk wel om verbeelding en niet om de werkelijkheid.”

Pleidooi tegen de verpreutsing

Door Nouchka van Brakel uitgesproken t.g.v. de Louis Hartlooper Lezing, Nederlands Film Festival, 28 september 2019

Goedemiddag allemaal. Maar in het bijzonder de genomineerden die nu natuurlijk met geknepen billen zitten te wachten op de uitslag. Ik won vorig jaar. Met mijn boek. En zet hierbij dus de traditie voort dat de winnaar een praatje moet houden over iets dat hem of haar bezighoudt.

Dreigt de seksscène uit te sterven? Deze verontrustende vraag stelden diverse nationale en internationale journalisten naar aanleiding van de toenemende verpreutsing van in het bijzonder de publieksfilms. Maar ook i het algemeen wint verpreutsing terrein.

Verpreutsing. Als in: je sportbroekje aan willen houden als je na een voetbaltraining onder de douche gaat. Wat normaal gesproken naakt gebeurt.
Verpreutsing. Als in: sauna’s waar je normaal gesproken in je nakie gaat zwemmen of stomen, die tegenwoordig niet-bloot-dagen hebben ingesteld. En dat loopt storm.
Verpreutsing. Als in: het aanstellen van een ‘intimiteitsregisseur’ die bij bloot, vrij- of seksscènes tot op de millimeter uitkient welk stukje bloot tijdens welke handeling mag worden getoond. Daar moet je toch niet aan denken, aan een ‘intimiteitsregisseur’ op je filmset.

Ik heb in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw van dichtbij de seksuele revolutie meegemaakt. De verbeelding moest aan de macht komen. Ook op seksueel gebied. Wat een stuk makkelijker was doordat meisjes en vrouwen aan de pil konden komen. Met mijn eerste speelfilm Het debuut (1977) wilde ik de ontwikkeling van een jong meisje laten zie die bezig is haar seksualiteit te ontdekken en verliefd wordt. Niets nieuws voor die leeftijd, zal je zeggen. Maar het bijzondere aan dit waar gebeurde verhaal is dat ze verliefd wordt… op een vriend van haar vader. ‘Meisje met oudere man’ kan een ranzig verhaal worden. Zoals Lolita (1962) van Stanley Kubrick. Die film is puur vanuit het geile point of view van een oudere man op een jong meisje gefilmd. Dat – wou – ik – per – se – niet! Samen met scenarist Carel Donck heb ik er alles aan gedaan om de ervaringen en emoties vanuit het gezichtspunt van het jonge meisje te laten zien.

In de eerste filmclip die ik jullie wil laten zien (uit Het debuut) neemt onze hoofdrolspeelster, een schoolmeisje, het initiatief bij een vrijscène in een hotelkamer in Knokke. Ze volgt haar verlangens. En als ze uiteindelijk bovenop hem gaat zitten focust de camera op haar gezicht. Haar langzame naar een orgasme toewerken wordt door hoofdrolspeelster Marina de Graaff indringend weergegeven. Tijdens deze scène hoorde ik destijds bij een vertoning tienermeisjes achter mij in de zaal geschrokken fluisteren: “Oh, dat het ook zó kon, wist jij dat?” Ik vraag me af of ik deze film in de nasleep van #MeToo nog wel zonder problemen had kunnen realiseren.

Het volgende fragment heb ik gekozen vanwege de all-over sensuele sfeer waarvan de film doortrokken is. U raadt het al: ik heb het over Turks fruit uit 1973. Daarin lopen de twee hoofdrolspelers schaamteloos in hun mooie nakies rond te dollen en de liefde te bedrijven. Maar omdat beide hoofdrolspelers – te weten Monique van de Ven en Rutger Hauer – jong en onbedorven zijn wordt dat nergens ook maar een seconde gênant of ranzig. Hun jeugdige onbekommerdheid straalt van het doek.

Toch gaat volgens scenarist Gerard Soeteman de film niet over erotiek of seks, maar eerder over het verlies van iemand die je zeer dierbaar is. Speelt Hauer in het begin van de film nog een brute vrouwenversierder die zijn lustobjecten soms tegen hun wil een auto uit of zijn bed in sleurt, wanneer zijn geliefde Olga eenmaal ziek blijkt te zijn is hij een en al empatisch vermogen en verzorgt hij haar liefdevol. Tot haar dood. Dat deze omslag halverwege het script de film niet onderuit haalt is louter en alleen te danken aan het overtuigende spel van Rutger Hauer. Die helaas dit jaar is overleden.

De scène die ik jullie wil laten zien betreft de eerste nacht tussen seksroofdier Erik en de nog onervaren Olga. Daarvoor hebben we hem alleen maar meisjes naar zijn bed zien slepen. Op zo’n directe manier gespeeld en in beeld gebracht dat daar nu zeker ophef over zou zijn ontstaan. Als voorspel van wat beslist een heftige vrijscène zal gaan worden, verlicht Erik alles rondom het grote bed met kaarsen en zet hij alvast een spiegel klaar. Olga vleit zich op de rode sprei neer, en blijkt in een diepe slaap gevallen als Erik even later terugkomt van een noodzakelijk bezoekje aan de wc. En wat doet Erik? Hij doet niks! Hij blijft tot het ochtendgloren op een stoeltje bij het bed zitten. Om naar haar te kijken. Zoals die beeldschone slaapster Monique daar in haar prachtige blootje in dromenland vertoeft. Als dat geen liefde is.

Voor mij is deze uitzonderlijke scène de mooiste, meest sensuele scène die ik ken. Maar goed dat er toen nog geen ‘intimiteitsregisseurs’ bestonden. Turks fruit is niet voor niks uitgeroepen tot beste film van de vorige eeuw. Ik was toendertijd regie-assistente van Paul Verhoeven. Maar dit terzijde.

De laatste ‘seks- of vrijscène’ die ik u wil laten zien komt opnieuw uit een van mijn eigen films: Van de koele meren des doods (1982). Daarin speelt Renée Soutendijk de rol van Hedwig Marga de Fontayne wier leven bepaald wordt door haar sterk ontwikkelde verlangen naar liefde en erotiek. Ongelukkigerwijs trouwt ze een impotente echtgenoot, dus als een interessante pianist – gespeeld door Derek de Lint – haar het hof maakt, laat ze zich verleiden.

Ik wilde dat het een bijzondere seksscène zou worden. Dus absoluut niet in de zelfs nu nog meest vertoonde zogenaamde missionarisstand – mannetje boven (hij heeft het initiatief genomen), vrouwtje onder. Mannetje kleedt haar uit en pompt erop los, vrouwtje doet of ze erin meegaat en kreun zich suf, camera glijdt over blote billen, muziekje erover heen en binnen de kortste keren… klaar is Kees. Maar het vrouwtje natuurlijk niet. Daar zijn meer en andere handelingen voor nodig, maar die krijg je nooit te zien. “Maar wat wil je dan wel laten zien?”, riepen mijn regie-assistent Vivian Pieters en cameraman Theo van de Sande nadat ik tijdens de draaiboekbespreking eindeloos had geroepen “wat ik allemaal niet wou”. Wat ik wel wilde kreeg ik niet uit mijn mond. Uiteindelijk heb ik er maar een tekening van gemaakt. Het is een befscène geworden.

Dit keer wilde ik ook de opmaat naar het hoogtepunt laten zien, omdat het de eerste keer gaat worden waarin Hedwig tot een climax komt. Nadat ze op zeer dubbelzinnige wijze “Tot vanavond” tegen haar minnaar heeft gezegd, zien we ze even later een gedraaide trap oprennen alvorens in de slaapkamer terecht te komen. Dit shot kreeg op de set de naam ‘het erectieshot’ omdat cameraman Theo van de Sande hun opwinding in een spannende camerabeweging had vertaald. In de daaropvolgende staande vrijscène krijgt Hedwig een zorgvuldige befbeurt en beleeft ze daardoor haar eerste seksuele bevrediging. Door Renée Soutendijk overtuigend in beeld gebracht. In Tuschinski draaide Koele meren ongecensureerd. Voor de vierdelige tv-serie voor de TROS moest er een ‘onbegebefte’ versie komen, waarbij vooral Hedwig’s climax moest worden weggesneden. Vanwege het jonge publiek op het vroege uitzenduur, te weten 20.30 uur.

Ik heb u deze naakt-, vrij- en seksscènes willen laten zien omdat ik bang ben dat de verpreutsing dit soort beelden in de ban gaat doen. Of al in de ban heeft gedaan. Als ik jonge filmmaaksters spreek blijken die tot mijn schrik wel degelijk rekening te houden of last te hebben van de snel toenemende verpreutsing. Sacha Polak (genomineerd voor een Gouden Kalf voor Beste Regie) voor de film Dirty God (genomineerd voor Beste Film) vertelde mij dat het beduidend lastiger is geworden om acteurs en vooral actrices op een relaxte manier ‘uit de kleren te krijgen.’

Ook hoorde ik op de openingsavond, bij de borrel na de vertoning van Instinct, dat zowel actrices als acteurs een contract kunnen krijgen waarin hun agent eist aanwezig te willen zijn bij eventuele naakt, vrij- of seksscènes. Of dat ze hun beroemde acteurs zelfs verbieden om überhaupt naaktscènes te spelen. Hou nou toch op! Hoe kan je dan als regisseur dergelijke scènes geloofwaardig laten spelen, zodat ze een realistisch en eigentijds beeld laten zien van de beleving van een zo onmisbaar en opwindend gegeven als seksualiteit, sensualiteit en zinnelijkheid? Stop deze langzame, maar steeds sterker toenemende censuur, mensen. Dit is een oproep aan alle scenaristen, regisseurs, acteurs, actrices, producenten en subsidieverleners; laat de seksuele verbeelding weer aan de macht komen. En laat die agents en ‘intimiteitenregisseurs’ lekker van de filmsets blijven.

Stop de verpreutsing!