Nosferatu – Eine Symphonie des Grauens

Haal de allereerste filmdracula in huis, want de expressionistische horrorklassieker Nosferatu is gerestaureerd en voorzien van een disc vol extra’s door de nieuwe Nederlandse distributeur Living Colour op dvd uitgebracht.

Nosferatu – Eine Symphonie des Grauens is geschrobd, geboend en gepolitoerd. Het vroege gruwelwerk van F.W. Murnau ziet er uit zoals we het niet eerder hebben gezien. De film is door de Friedrich Wilhelm Murnau Foundation gerestaureerd, gedigitaliseerd, geoptimaliseerd.

Weg zijn de kleinere en grotere oneffenheden die enkele jaren geleden nog te zien waren bij een voorstelling van Nosferatu in Tuschinski – op de vroege zondagochtend, in een reeks zwijgende klassiekers van het Filmmuseum. Het beroemde Wurlitzer-orgel verleende toen muzikale begeleiding en probeerde zo onheilspellend mogelijk te klinken bij de verschijning van Max Schreck als Graaf Orlock, een van de meest angstaanjagende figuren uit de filmgeschiedenis.

Met zijn kale kop en holle ogen komt hij nu opnieuw in zombie-achtige trance naar je toe geslopen. De spinnige vingers gespreid en de rattige tanden ontbloot – als de 86-jarige meestervampier die hij is. Het orgel is nu wel vervangen door de originele, nogal drukke score.

Nooit geweten dat deze heerlijke, verschrikkelijke creatuur – de eerste filmische bewerking van Bram Stokers Dracula – eigenlijk een voortbrengsel was van de oorlog. In de begeleidende documentaire The Language of Shadows: Friedrich Wilhelm Murnau and His Dilms (2007) maakt de Spaanse regisseur Luciano Berriatúa de verbintenis aannemelijk. Berriatúa, die tevens de grootscheepse restauratie van Nosferatu leidde (in 2005 en 2006), gaat in zijn 50 minuten durende documentaire terug naar de Eerste Wereldoorlog. Murnau diende als piloot, maar door de dood van een goede vriend kwam hij in 1917 depressief terug van het front. Horrorfilms werden daarna zijn specialiteit.

Schaduw
Een van zijn eerste, helaas verloren gegane films heette Satanas en bestond uit drie delen waarin Conrad Veidt drie incarnaties van satan speelde. Met de eveneens verloren gegane Januskopf boog Murnau zich over een bewerking van Dr. Jekyll and Mr. Hyde, en daarmee de gespleten persoonlijkheid. In die film was de latere Dracula-vertolker Bela Lugosi al te zien als butler. De horror van de oorlog sluipt dan ongemerkt ook in Nosferatu waarin de schaduw van de vampier een voorname rol krijgt – zie hoe de schaduw van zijn hand het hart van zijn slachtoffer omsluit. Dit moet wel een topper van het Duitse expressionisme zijn.

Naast de invloed van de oorlog, speelt de schilderkunst een voorname rol in het werk van Murnau die zich vooral liet inspireren door Kaspar David Friedrich en zijn duistere, mystieke natuurbeelden. Unheimischer wordt Murnau’s speciale aandacht voor het occultisme, een soort esoterische wijsbegeerte die gericht is op de werking en beïnvloeding van transcendente krachten. Dus zeg maar alles wat bovennatuurlijk is. De Duitse expert die in de documentaire vrij uitgebreid aan het woord komt over dit occultisme, zittend op een ‘occulte’ stoel, is nog net geen hedendaagse Graaf Orlock, maar het scheelt niet veel.

Vernietigd
En dan mogen we geloof ik van geluk spreken dat Nosferatu überhaupt bestaat. Bram Stokers weduwe klaagde de filmmakers in de jaren twintig aan wegens schending van het copyright. Ze werd in het gelijk gesteld door de rechter die opdracht gaf Nosferatu te vernietigen wegens inbreuk op de rechten van Stokers boek. Gelukkig werd niet alles vernietigd, en werden er enkele kopieën gered. De filmmakers hadden vóór de uitspraak al heel slim enkele kopieën veilig gesteld in het buitenland. Zo was een kopie terecht gekomen in de cinematheek in Parijs, en die nitraatfilm is nu gebruikt als belangrijkste bron voor de restauratie. Die ziet er – zoals gezegd – piekfijn uit, en of dat een voordeel is, is een kwestie van smaak. Voor een beetje verwering valt ook wat te zeggen.