NO MAN’S LAND

De bijtende oorlogssatire No man’s land heeft vele doelwitten: de Serviërs, de Bosniërs, de Verenigde Naties, de journalisten, niemand wordt gespaard.

"Kijk, daar komen de smurfen", zeggen Bosnische soldaten tegen elkaar tijdens de Bosnië-oorlog als ze VN-soldaten zien. Smurfen! Duidelijker kunnen de soldaten hun minachting voor de blauwhelmen niet verwoorden. Hij komt voort uit het machteloze VN-optreden. De VN-soldaten hebben als opdracht de oorlogvoerende partijen te scheiden, maar dat mogen ze alleen doen als beide partijen ermee instemmen. Als een van beide groepen wil doorvechten, leggen de VN-militairen de agressor geen strobreed in de weg. Ze kunnen dat ook niet, want ze zijn nauwelijks bewapend. Voor de Bosniërs is het duidelijk: je hebt soldaten en je hebt door de VN gestuurde smurfen.
De machteloze VN is slechts een van de doelwitten van de Bosnische filmmaker Danis Tanovic in zijn bijtende satire op de Bosnië-oorlog No man’s land. De internationale media krijgen er eveneens van langs en (uiteraard) spaart hij de Serviërs niet. Het is echter opmerkelijk dat hij de hand ook in Bosnische boezem steekt, zodat hij niet van eenzijdigheid kan worden beschuldigd.
In No man’s land stuiten een Bosnische en een Servische militair op elkaar in een tussen de linies gelegen loopgraaf. Het liefst zouden ze elkaar vermoorden in dit niemandsland, maar beiden beseffen dat samenwerking de enige kans is om levend uit de netelige situatie te komen. Ze krijgen gezelschap van een gewonde Bosnische soldaat, die ze per ongeluk op een mijn neerleggen, die zal ontploffen als de gewonde overeind komt.
De absurde situatie vormt het uitgangspunt voor bijtende kritiek op alle partijen in de Bosnië-oorlog. Allereerst de VN, die er niets voor voelt om de drie soldaten uit hun benarde positie te bevrijden, want de commandant heeft geen zin zich in een wespennest te steken. Pas als de internationale media lucht krijgen van de situatie, komt hij uit bezorgdheid om het VN-imago in actie. De media zijn moreel niet beter dan de VN, want ook zij worden niet gedreven door menselijkheid, maar door scoops en kijkcijfers.
Naast de VN en de media richt Tanovic zijn pijlen op het krankzinnige gedrag van de Bosniërs en Serviërs. De twee soldaten in de loopgraaf zijn ongeleide projectielen, die met hun emoties en haat hun eigen bevrijding danig frustreren. Hun irrationele gedrag doet denken aan Kusturica’s Underground, dat de Joegoslaven toonde als een verzameling heetgebakerde gekken. Je kunt om ze lachen, maar in No man’s land sluit het wrange einde die ontsnappingsroute af. De film is een spiegel, waarin alle betrokkenen bij het Bosnië-drama zichzelf akelig gereflecteerd zien.

Jos van der Burg