New Order
Aangrijpend metacommentaar of reactionaire dooddoener?
Het provocerende, ijzingwekkende New Order van Michel Franco won meerdere prijzen op het filmfestival van Venetië, maar kwam in Mexico in opspraak door Franco’s schijnbaar reactionaire houding ten opzichte van lokale protestbewegingen.
De kleur groen krijgt een onheilspellende connotatie in Michel Franco’s nieuwste film New Order (Nuevo orden). Het is de kleur van een gigantische protestbeweging die verdeeldheid en ongelijkheid in Mexico wil beëindigen én een voorbode voor de flinke hoeveelheid bloed die als gevolg daarvan in de film zal vloeien. Geïnspireerd door burgerbewegingen als Black Lives Matter, de Franse gele hesjes, de Chileense protesten, de globale klimaatbewegingen en onrust in zijn eigen land verbeeldt Franco hier wat er mogelijk zal gebeuren als zo’n beweging genoeg momentum krijgt om een poging te doen het huidige systeem omver te werpen: het lijkt niet te leiden tot meer gelijkheid, rechtvaardigheid of duurzaamheid maar juist tot nog meer uitbuiting, exploitatie en geweld.
De film laat zich het best lezen als een metacommentaar op protest, een cynische interpretatie van waar de wil van het volk om de wereld te veranderen toe kan leiden. Om aan te tonen dat revoluties niet altijd het effect teweegbrengen waar men op hoopt zit de film zelf ook cyclisch in elkaar. Zo laat de onheilspellende openingsmontage flarden zien van destructieve momenten die later in de film terugkomen. De muziek die onder de montage speelt is Dmitri Sjostakovitsj’ Elfde Symfonie in G-mineur, ook wel ‘Het jaar 1905’ genoemd. Dit in 1957 geschreven stuk verwijst naar Bloedige Zondag, de dag waarop troepen van Nicolaas II met geweld een vreedzaam protest tegen de Russische tsaar de kop in drukten. New Order roept zo associaties op met de Oktober-revoluties van 1917 die uiteindelijk tot de vorming van de Sovjet-Unie hebben geleid en daarmee een nieuwe periode inluidden van dictatoriaal bewind en onderdrukking.
De Mexicaanse regisseur van genadeloze filmervaringen als Después de Lucía (2012) en Chronic (2015) staat niet bepaald bekend om zijn subtiliteit en ook hier gaat Franco voor de strategie van de intellectuele mokerslag. Dit is maatschappijkritische cinema die met name inwerkt op het lichaam. Dat zorgt weliswaar voor indrukwekkende momenten die nog lang bij zullen blijven — met name onverwachtse uitbarstingen van geweld — maar het is maar de vraag of Franco op inhoudelijk terrein wel altijd op het juiste spoor zit.
Er kwam dan ook felle kritiek op de reactionaire politieke positie die Franco met zijn film lijkt in te nemen ten opzichte van de groeiende maatschappelijke onrust in Mexico, waar systematische ongelijkheid, onderdrukking, armoede, drugsoorlogen, exploitatie en politieke worstelingen met Amerika voor veel spanningen zorgen. De Mexicaanse filmcriticus Ricardo Gallegos zette op Twitter enkele kritische reacties op de film op een rij, om aan te geven in hoeverre Franco’s scenario berust op racistisch en classistisch gedachtegoed. Een terugkerend idee uit de door Gallegos geciteerde stukken is dat Franco de Mexicaanse burgers probeert te ontmoedigen om zelf de straten op te gaan door ze in zijn film neer te zetten als gewelddadige monsters. New Order zou politiek engagement zo juist in de weg willen zitten.
Franco weerlegt die kritieken door te benadrukken dat de film gaat over het moment waarop zulke protestbewegingen worden overgenomen door een nieuwe, meer sinistere kracht. “Overal in de wereld is men ontevreden en ik vrees dat overheden van de kansen gebruik zullen maken om nog meer controle uit te oefenen”, zei hij in een persconferentie in Venetië. Voor hem is de film dus eerder een dystopische visie van wat er mis kan gaan als de globale politieke onrust wordt ingezet voor het gewin van de al bestaande gevestigde orde.
Hoe je het ook wendt of keert, dit is een ontzettend cynische lezing van onze politieke realiteit. Al hoeft dat niet te betekenen dat de film op inhoudelijke gronden overgeslagen moet worden. Integendeel: New Order neemt het ook best moedige besluit om een stap verder te kijken, door een wereld te schetsen na de uitbarsting van wereldwijde woede en onvrede. Dat dit niet eindigt in een gezond politiek klimaat, maar juist in een nieuwe tijd van onderdrukking kan je ook zien als Franco’s persoonlijke angst dat de wereld zoals die nu is niet meer veranderd kan worden. Zijn demonstranten blijken tragische slachtoffers in een strijd die ze per definitie niet kunnen winnen. Dat zet het slotcitaat van deze film, ontleend aan Plato, in een nieuw humanistisch en empathisch daglicht: ‘Alleen de doden hebben het einde van oorlogen gezien.’ New Order probeert te verbeelden hoe die oorlog om onze politieke toekomst er in de meest extreme vormen uit kan zien.