MRS. DALLOWAY

‘Een regisseur met internationale mogelijkheden’, dat predikaat krijg je vrijwel automatisch opgeplakt na het winnen van een Oscar, zo ondervond ook Marleen Gorris. Voor Mrs. Dalloway, de nieuwste film van Gorris, vertrok ze naar Engeland om te werken met Vanessa Redgrave, die een kreng van een personage speelt. Maar wel één die minder strijdbaar is dan we van Gorris gewend zijn. "Mrs. Dalloway is heel anders dan mijn vorige films en eigenlijk mijn meest psychologische film tot nu toe."

Twee jaar na het winnen van de Oscar voor Antonia zijn de verwachtingen van publiek en pers natuurlijk hooggespannen. Voor Gorris zelf maakt het echter niet veel verschil uit. "Ik denk niet dat het verwachtingspatroon nu hoger ligt, want dat was er na mijn eerste film ook al en dat is eigenlijk altijd zo gebleven. Maar je weet nooit of je er opnieuw in slaagt om iets te maken wat je tenminste zelf redelijk vindt, ongeacht wat anderen daar dan van denken. Ik vind dat Mrs. Dalloway wel gelukt is, maar het had natuurlijk evengoed erg fout kunnen gaan. Ik heb dat risco toch durven nemen, omdat ik dacht: als het misgaat, dan faal ik tenminste met de verfilming van een meesterwerk."
Mrs. Dalloway is gemaakt op basis van Eileen Atkins’ bewerking van Virginia Woolfs gelijknamige klassieker, een boek dat Gorris wel in de kast had staan, maar ongelezen. "Ik had helemaal niets van Woolf gelezen, wat eigenlijk schandalig is, als je bedenkt dat ik toch Engels gestudeerd heb." Opvallend is dat Marleen Gorris nooit eerder een film maakte op basis van het script van een ander. Na Antonia had ze zelf niks meer op de plank liggen en toen, na het succes van die film, de scripts in enorme aantallen kwamen binnenstromen, besloot zij om deze nieuwe uitdaging — "een woord dat ik eigenlijk niet zo graag gebruik" — maar eens aan te gaan.

Woolf
Van de paar honderd scripts die ze de afgelopen twee jaar kreeg toegestuurd, sprak Mrs. Dalloway van de Engelse actrice en scenarioschrijfster Eileen Atkins haar het meeste aan. Gorris: "Het merendeel van de scenario’s die je krijgt aangeboden is ronduit tinnef. Maar dit was een mooi script, gebaseerd op een goed boek, zo merkte ik, toen ik het uiteindelijk las." Atkins geldt in Engeland als de belangrijkste dramaturgische interpretator van het werk van Woolf. Ze bewerkte Woolfs dagboeken voor toneel en schreef een solovoorstelling voor zichzelf op basis van ‘A room of one’s own’. Daarnaast schreef ze het scenario voor een nieuwe film: Vita and Virginia. Deze is gebaseerd op de beruchte, intieme relatie tussen Virginia Woolf en Vita Sackville-West, waarbij Atkins zelf de rol van Woolf speelt en vriendin Redgrave die van Vita Sackville-West. Het filmvakblad Variety noemde haar enige tijd geleden dan ook niet zonder reden: ‘The woman who cried Woolf’. Vreemd genoeg vroeg men Gorris niet naar haar affiniteit met het werk van deze illustere Engelse schrijfster. Ze kreeg wel de vrijheid om een paar dingen in het scenario van Atkins te veranderen. Gorris: "Ik vond bijvoorbeeld de eerste scène niet zo sterk, wanneer Mrs. Dalloway voor de spiegel staat. In het boek staan dan een aantal onthullende zinnen, die Atkins niet gebruikt had, maar die toch erg veel met het geheel van de roman te maken hadden." Met de vertaling naar film van Woolfs kenmerkende literaire stijlvorm, de ‘stream-of-consciousness’, was Gorris wel tevreden. "Eileen heeft dat met behulp van voice-overs en flashbacks opgelost en dat is ook de manier waarop ik het in de film gedaan heb, al heb ik er wel wat voice-overs uitgelaten. Het punt is toch dat datgene wat je zelf in zo’n script ziet wel jouw eigen stijl moet krijgen. Ik vraag me af of het veel oplevert als je allerlei nieuwe dingen gaat uitproberen", aldus Gorris.

Cocktailparty
13 Juni 1923 lijkt een dag als alle andere dagen uit het monotone leven van de vijftigjarige, welgestelde Clarissa Dalloway. ’s Ochtends vertrekt ze nog onbezorgd van huis om zelf de bloemen uit te kiezen die een doorslaggevende bijdrage moeten leveren aan de sfeer van haar cocktailparty, die avond. Maar diezelfde nacht echter neemt ze, in verwarring gebracht door de gebeurtenissen en ontmoetingen overdag, een ingrijpende beslissing.
In anderhalf uur tijd zien we Mrs. Dalloway’s leven aan ons voorbijglijden. Hoe ze dertig jaar geleden moest kiezen tussen het aanzoek van haar avontuurlijke geliefde en dat van een saaie, maar veelbelovende politicus. En hoe ze als twintigjarige al dol was op feestjes en dertig jaar later nog steeds een reputatie hoog heeft te houden als de beste gastvrouw van Londen. Het is echter niet het bezoek van haar oude geliefde, die haar geëmotioneerd vertelt over zijn eigen scheiding, dat Mrs. Dalloway’s rustige leventje ineens danig in de war schopt. Noch de zorg om haar dochter, die zich van haar moeder lijkt te vervreemden, of de lichte irritatie over haar echtgenoot die het beter vindt dat ze gescheiden slaapkamers hebben.
Parallel aan Mrs. Dalloway’s toch vrij gezapige leventje speelt zich het drama af van de door de Eerste Wereldoorlog getraumatiseerde soldaat Septimus. Hij wordt door zijn echtgenote van de ene dokter naar de andere gesleept, omdat hij de dood van zijn beste oorlogskameraad maar niet kan verwerken. Op een aantal punten in het verhaal raken de beide verhaallijnen elkaar quasi toevallig en schijnbaar onbeduidend. Septimus’ leven blijkt echter aan het einde dat van Mrs. Dalloway op een indirecte manier te beïnvloeden. De climax van de film is de veelbesproken cocktailparty waar de beide verhaallijnen bij elkaar komen en Mrs. Dalloway, zonder dat de gasten het in de gaten hebben, de belangrijkste beslissing uit haar leven neemt.

Psyche
"Mrs. Dalloway is eigenlijk een raar en bij vlagen zelfs irritant mens!" Marleen Gorris geeft het zelf ronduit toe. Maar ondanks het bij vlagen snobistische gedrag is ze volgens haar toch ook weer erg menselijk. "Het merkwaardige is dat ik bij de voorbereiding van deze film en ook na de uitbreng ervan in Amerika, ontzettend veel mensen ben tegengekomen van wie het hun favoriete boek was. Volgens mij komt dat toch door de identificatie met de hoofdpersoon", aldus Gorris.
Het ‘niets menselijks is haar vreemd’-gegeven bepaalt dan wellicht de aantrekkingskracht van Mrs. Dalloway voor een breder publiek, maar het is dan toch wel het minst strijdbare personage uit Gorris’ eigen oeuvre. Zeker in vergelijking met de opstandige — bijna agressieve — gedrag van vrouwen uit De stilte rondom Christine M. en Gebroken spiegels.
Gorris: "Je kunt niet zeggen dat Mrs. Dalloway helemaal niet strijdbaar is. Het is veel meer een introspectieve vrouw, die schijnbaar gelaten de dingen over zich heen laat komen, maar zowel aan het begin, als ze achttien is, als aan het einde van de film toch een ingrijpende keuze maakt. Ze overweegt op een gegeven moment zelfmoord te plegen, maar na de catharsis besluit ze toch om verder te leven. Het is allemaal heel miniem en klein, zonder grote gebaren. Deze film is veel meer een psychologisch drama dan Antonia of De stilte rondom Christine M. In die films ben ik niet zo diep ingegaan op de psyche van de verschillende individuen. Mrs. Dalloway is in dat opzicht heel anders en eigenlijk mijn meest psychologische film tot nu toe."

Verdriet
Het personage van Mrs. Dalloway wordt vooral ontleed aan de hand van lange voice-overs, waarin de ingetogen, oudere vrouw over zichzelf en vroeger mijmert. De problemen van de getraumatiseerde soldaat Septimus leren we kennen door zijn onaangepaste gedrag op straat, in een dokterspraktijk en in zijn eigen huis. De hallucinaties die hij over de oorlog heeft, zijn daarbij realistisch in beeld gebracht. Het naast elkaar bestaan van deze twee karakters die niet of nauwelijks van elkaars bestaan op de hoogte zijn, is een vrij uitzonderlijke stijlvorm, zowel in de literatuur als in film. Dat Atkins en Gorris ook hierin op vrij getrouwe wijze het boek gevolgd hebben, heeft vooral te maken met hun interesse voor de verwerking van de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog.
Gorris: "Het gaat om een vrijwel totaal verdrongen periode in de Engelse geschiedenis. De gevolgen van de Eerste Wereldoorlog, dat moet iets kolossaals zijn geweest voor die maatschappij. Zo’n vijfenzeventig procent van de jonge mannen was gewoon van de aardbodem verdwenen. Het moet een gigantisch verdriet met zich mee hebben gebracht, waar de Engelsen nooit over gepraat hebben. Pas de laatste jaren komt er het een en ander naar boven over die tijd. Dat gegeven heeft mij gefascineerd in dat boek en ik heb geprobeerd dat door de hele film heen te laten lopen."
De kern van de film blijft desalniettemin de bespiegelingen van een ouder wordende vrouw die zich afvraagt: ‘What have I done with my life?’ Volgens Gorris is het een herkenbaar gegeven "omdat het te maken heeft met de vergankelijkheid der dingen, met de keuzes die je gemaakt hebt, met de beperkingen van je eigen karakter en de noodzaak om op een bepaald moment de dingen helder onder ogen te gaan zien."
Omdat Gorris ongeveer even oud is als Mrs. Dalloway ligt de vraag voor de hand hoe ze zelf tegen tegen het thema aankijkt. "Ik wist pas echt wat ik wilde met mijn leven toen ik al dertig was en ik heb het altijd erg gevonden dat ik er zo laat ben achter gekomen. Achteraf bezien had ik graag al op mijn twintigste geweten dat ik scenarioschrijfster en filmmaakster wilde worden, want dan had ik tien extra jaren gehad. Natuurlijk heb ik wel nuttige dingen gedaan in die periode, zoals Engels en dramaturgie gestudeerd, maar ik was toch aan het zwalken. In die zin vind ik het een verloren periode, maar ik ben op dit moment erg gelukkig met wat ik doe."

François Stienen