Lillian

In zijn speelfilmdebuut laat documentairemaker Andreas Horvath via een voettocht van New York naar Siberië een ander, desolaat Amerika zien.

Lillian Alling was een Oost-Europese immigrant in New York die in 1926 besloot terug te gaan naar Rusland. Te voet. Dwars door de Verenigde Staten en Canada richting de Beringstraat. Of ze haar einddoel ooit gehaald heeft, is niet bekend. Haar tot de verbeelding sprekende tocht inspireerde schrijvers en werd al eens verfilmd. Nu is het de Oostenrijkse documentairemaker Andreas Horvath (Helmut Berger, Actor, 2015) die het tot onderwerp van zijn eerste speelfilm maakt. Zijn Lillian, dat in première ging in Cannes en in Minsk en Tromsø werd onderscheiden met filmkritiekprijzen, is een ongewone roadmovie die het meer moet hebben van ervaring dan van verhaal.

Horvath maakt opvallende keuzes. Om te beginnen is Lillian slechts losjes gebaseerd op de oorspronkelijke geschiedenis. Hij verplaatste het naar het heden en laat zien hoe een soortgelijke voettocht zou kunnen gaan. Samen met de als acteur debuterende Poolse fotograaf en videokunstenaar Patrycja Planik in de titelrol trok hij negen maanden lang door Amerika, zonder scenario – ze lieten zich leiden door wat ze tegenkwamen. Gewaagd ook om ervoor te kiezen dat Lillian de hele film stoïcijns zwijgt. Een eenzaam avontuur waarbij het, afgezien van een heftig incident en enkele spaarzame momenten van betovering, vooral aankomt op overleven zonder geld, stelen uit winkels en eten uit de afvalbak.

Tegelijkertijd voert Horvath ons door een desolaat Amerika zoals we dat doorgaans niet zien. Hij kent het, want maakte ook al eens een fotoboek en een documentaire over het Amerikaanse platteland. Ook in Lillian filmt hij met de blik van een fotograaf. Snelwegen, kleine stadjes met slordig rondgestrooide industrie, geleidelijk overgaand in weids platteland en ruige bossen en bergen. Hier en daar vangt hij terloopse gesprekken op, of filmt hij een protestmanifestatie of een auto-rodeo, maar vaker toont hij mensen als zwijgende portretten. Professionele acteurs gebruikt hij nauwelijks.

Het is een sobere, met zelfverzekerde koppigheid neergezette formule. Visueel sterk, al heeft het in het begin wat moeite om meer te worden dan een panorama waar Lillian doorheen trekt. Ook doordat ze, zelfs als ze in nood verkeert, het contact met andere mensen resoluut vermijdt. Soms op het ongeloofwaardige af. Alsof ze besloot dat ze al weg is uit deze wereld.

Afgezien van een mislukte wanhoopssollicitatie bij een pornoproducent weten we niets van Lillian. Het maakt haar ongrijpbaar, tot ze plotseling met een kwaad gebaar haar lippenstift uitsmeert en zo toch iets van emotie laat zien. Als film werkt Lillian het beste wanneer je je overgeeft aan die kalme flow en rustig blijft kijken en kijken. Langzaam groeit die tragische trip uit tot een bijzondere verbeelding van een gevoel van ontheemding. Met een onverwacht slot dat er een mythisch accent aan geeft.