Letters from Iwo Jima

Een heldendood is voor sukkels. Probeer maar gewoon heel thuis te komen. Clint Eastwood, ooit een schietgrage cowboy, legt het uit in Letters from Iwo Jima.

Ooit vervulde Clint Eastwood de titelrol in de vermakelijke en recht toe recht aan oorlogsklassieker Kelly’s Heroes. In deze film is oorlog nog een avontuur. Niet zelden speelde Eastwood een cowboy (ongeacht historische setting) die de slechterik wel heel makkelijk omlegde. In Letters from Iwo Jima, die zijn vorige film Flags of Our Fathers moet aanvullen, is het geweld er nog steeds, maar is het avontuur verdwenen. De twee hoofdpersonen schieten niet: de generaal is een strateeg en de soldaat zien we één keer onbekwaam schieten tijdens een oefening. En de slechterik zit ook niet meer in het vijandige leger.

Afwasmachine
Letters from Iwo Jima geeft een inkijk in het Japanse leger, waar soldaten in de eerste plaats mensen zijn. De soldaten schrijven brieven naar huis, lijden aan dysenterie en klagen over het eten. Clint Eastwood heeft een cinematografische afwasmachine gemaakt waarin het besmeurde heldendom zo grondig wordt schoongespoeld dat er nauwelijks meer iets overblijft. Sterven voor de goede zaak is een notie die we in het Westen dikwijls als heroïsch kwalificeren — behalve als het niet ónze zaak is. Dan heet het lafhartig zelfmoordterrorisme. Na Eastwoods afwas blijkt dat sterven niets met heldendom te maken heeft: probeer maar gewoon in leven te blijven.

De vijand van de Japanse soldaat is zijn meerdere die vaak lijdt onder een krankzinnige opvatting over eer. Het enige antwoord op falen is dan zelfmoord, harakiri met een geweer of granaat. Dat de officier zijn eigen falen zo zwaar laat wegen is zijn probleem, totdat hij dat ook van zijn ondergeschikten verlangt. Falen en lafheid zijn de grote zonden; lafheid kan je ter plekke een executie opleveren. Oorlog is een instituut voor machthebbers die met hun misselijkmakende retoriek van heldendom, nationalisme en eer niets met de rest van het volk te maken hebben.

Zeker de helft van de scènes vinden plaats in de grotten die de Japanners voor zichzelf hebben gegraven in de lange aanloop naar de confrontatie. Het eiland is een grauwe boel, dat Eastwood versterkte door alle warme kleuren weg te draaien. Wat overblijft, zijn bruine, groene en grijze tinten waarvan vooral hun vaalheid opvalt. Als er dan toch warme kleuren komen dan zijn ze letterlijk warm: explosies en vlammenwerpers.

Met een alledaagse vanzelfsprekendheid omzeilt Letters from Iwo Jima de Hollywood-valkuilen: De acteurs spreken Japans en de flashbacks zijn niet oeverloos (en worden niet gebruikt om een krakkemikkig plot te repareren). Eastwoods geloof in de mens is niet bijzonder groot. En het is vrij van romantiek en dus van het avontuur waar hij ooit zo nadrukkelijk mee in verband gebracht kon worden. Eastwoods cynisme over heldendom is niet zaligmakend maar het is ook niet ongeloofwaardig. En zijn non-conformisme blijft opmerkelijk gezien zijn respectabele leeftijd van 76 jaar. Elk systeem creëert zijn eigen subversievellingen en ironisch genoeg is dat het Hollywood-icoon Clint Eastwood, die zelf wel bepaalt waar hij voor staat.