Leonie, actrice en spionne
Leven achter een rookgordijn
Mata Hari doet bij iedereen een belletje rinkelen, maar dubbelspion Leonie Brandt is onbekend gebleven. De documentaire Leonie, actrice en spionne reconstrueert het leven van een naar avonturen hunkerende vrouw, die verstrikt raakte in fantasie en werkelijkheid.
Annette Apon had de Nederlandse Chantal Akerman of Sally Potter moeten worden. Dat ze dat niet is, komt omdat de Nederlandse filmwereld niet houdt van eigenzinnige makers. Bijna vier decennia geleden gaf de nu zeventigjarige Apon twee geweldige visitekaartjes af: de Virgina Woolfverfilming Golven (1982) is een stijlvast experiment, Giovanni (1983) een fascinerend portret van een vrouw in een hotelkamer in Rome. Beide films werden door critici uitstekend ontvangen, maar omdat het publiek het liet afweten, was Apons lot bezegeld. Veel volgende projecten werden afgewezen en na De man met de hond (1998), een licht absurdistische komedie over een zonderling, heeft Apon geen speelfilm meer gemaakt. Sindsdien maakt ze documentaires. Haar laatste drie films zijn biografische portretten van, in de woorden van Apon, “sterke, onafhankelijke vrouwen, die met tomeloze energie alles uit het leven gepeurd hebben dat erin zat”. Droom en daad (2012) wekt dichteres en socialistische voorvechter Henriëtte Roland Holst tot leven en Ik wil gelukkig zijn (2015) portretteert Fien de la Mar.
De vrouw in Leonie, actrice en spionne, de derde film van wat Apon een trilogie noemt, is Leonie Brandt, die in 1901 in Duitsland werd geboren als Gertrud Franziska Pütz. Deze mijnwerkersdochter creëerde op eigen kracht een bizar avontuurlijk leven voor zichzelf. Nergens bang voor verliet ze na een mislukt huwelijk op 24-jarige leeftijd Duitsland en vestigde zich in Amsterdam. Ze blufte zich de toneelwereld in, maakte enige furore als actrice en trouwde de rijke Amsterdamse bakkersondernemer Karl Brandt. Wat haar leven spectaculair maakte, is dat ze in de jaren dertig voor de Nederlandse inlichtingendienst in Hitler-Duitsland ging spioneren.
Hoe waardevol Brandts inlichtingen waren is onbekend, maar zeker is dat ze eind jaren dertig als dubbelspion voor Nederland én Duitsland werkte. Dat moest wel fout lopen: de Duitsers arresteerden haar en van 1942 tot de bevrijding zat ze opgesloten in Ravensbrück. Na de oorlog keerde Brandt terug naar Nederland, waar volgens haar hoge autoriteiten, onder wie prins Bernhard, voor haar sidderden, omdat ze geheime informatie over collaboratie zou hebben. Of dat zo was, is onduidelijk. Brandts leven eindigde treurig: alcoholisme en mogelijk schizofrenie maakten haar paranoïde en leidden tot agressieve uitbarstingen. Op 77-jarige leeftijd stierf ze verbitterd en eenzaam.
Leonie, actrice en spionne is gebaseerd op Gerard Aalders’ boek Leonie. Het intrigerende leven van een Nederlandse dubbelspion. Omdat er geen bewegende beelden zijn van Brandt illustreert Apon haar avonturen met speelfilmscènes van beroemde filmsterren uit het Interbellum, zoals Asta Nielsen. Feitelijk informatie over Brandt horen we in gespeelde scènes, waarin een journalist en een advocaat terugblikken op Brandts leven. Hoe Apon over dit leven denkt, horen we in de voice-over: “Had ze niet liever voor het vuurpeloton willen sterven, zoals Mata Hari?”
Leonie, actrice en spionne is een intrigerende mix van documentaire en fictie over een raadselachtige vrouw, maar ontrafelt niet de kluwen van fantasie en waarheid die Brandts leven was. Dat zegt veel over de rookgordijnen die de spionne rond zichzelf optrok. Dat onderdeel van het spionnenleven beheerste de naar aandacht hunkerende vrouw perfect.
