Le gamin au vélo

In de films van de Waalse broers Dardenne gaan mensen op brommertjes op zoek naar het geluk maar soms gewoon naar manieren om te overleven. In Le gamin au vélo is een jongetje met een fiets op zoek naar zijn vader.

En maar rennen, rennen, rennen, rennen. De tienjarige Cyril is een ongetemd beest op de vlucht. Zodra hij maar even de kans krijgt ontsnapt hij aan de blik van zijn verzorgers en smeert ‘m. Snel. Instinctief. Doelgericht.

Niemand dan de Waalse gebroeders Jean-Pierre en Luc Dardenne kan zo die dynamiek filmen van jonge mensen die op weg zijn om te overleven. Of het nu de op een brommertje langs de illegale zaakjes van zijn vader rondcrossende Igor was in La promesse (1996), de altijd maar rondrazende Rosetta in de gelijknamige film (1999), of de jongvolwassen en net vader geworden Bruno (maar nog steeds gespeeld door ‘hun’ ontdekking Jérémie Renier) in L’enfant (2005).

Ook in hun nieuwste, in Cannes met de juryprijs bekroonde Le gamin au vélo keren ze weer terug naar dat vertrouwde terrein. De film lijkt een thuiswedstrijd: door z’n lineaire vertelling met neiging tot melodrama zeer toegankelijk, met een heuse ster (Cécile de France als reddende engel) in de hoofdrol, en ogenschijnlijk vooral gemaakt om te behagen, al is de thematiek daarvoor toch net iets te schrijnend en te gecompliceerd.

Fietsendieven
De verstoorde verhouding tussen aan hun lot overgelaten jonge mensen en hun opvoeders is een van de hoofdthema’s van de ooit als documentairemakers begonnen Dardennes. Dat sociale engagement vormt nog steeds de basis van hun hedendaagse variant op de neorealistische films. Meer dan hun eerdere werk is nu Le gamin au vélo bovendien een echte ode aan een van de grootste klassiekers van het neorealisme zoals dat na de Tweede Wereldoorlog in Italië opkwam: Fietsendieven (1948) van Vittorio de Sica.

In die film gaan een vader en zijn zoontje op zoek naar hun fiets, onontbeerlijk voor het baantje als posterplakker dat de vader heeft gekregen. De hele film is een lange zoektocht, door naoorlogs Rome, maar vooral langs de morele ijkpunten van de vraag wat je mag doen om te krijgen wat je wilt hebben.

In Le gamin au vélo is Cyril eerst op zoek naar zijn fiets, en dan op zoek naar zijn vader. Zijn situatie is een beetje anders. Cyrils vader heeft zijn fiets versjacherd en is er vervolgens vandoor gegaan, zijn zoontje achterlatend in een kindertehuis. De naam van de vader is Guy, maar zodra we de acteur herkennen die hem speelt, namelijk Jérémie Renier, die via de Dardennes-films La promesse en L’enfant volwassen en vader werd, begrijpen we ook dat de filmende broers werken aan de grootscheepse biografie van een zelfgeschapen archetype. Igor/Bruno/Guy is hun alleman: geboren in postindustrieel Wallonië, gedoemd tot een leven van hosselen en compromissen.

Aapje
Ook Cyril is niet bepaald een onbeschreven blad. Hij is een getekend kind, dat zich als een angstig aapje vastklampt aan iedereen die ouder en sterker is dan hij. Wil je je over me ontfermen, smeekt zijn hele motoriek. Soms pakt dat goed uit, zoals in het geval van kapster Samantha. Soms anders, zoals in het geval van jeugddelinquent Wes.

Maar de vraag voor Cyril is, net als voor de vader en zijn zoontje in Fietsendieven, hoe ver je mag gaan om te krijgen wat je nodig hebt. Voor hen was dat een fiets. En daarmee een kans op arbeid. Voor Cyril is dat iets fundamentelers. De fiets symboliseert voor hem de ultieme vrijheid om te zoeken naar een beetje liefde en zorg. En als een kind van deze tijd moet hij bovendien ontdekken wat de prijs daarvan is. Bestaat er zoiets als onbaatzuchtige liefde? Of is alles quid pro quo? Juist door niet uit te werken waarom Samantha besluit om Cyril te helpen, spiegelen de Dardennes ook de toeschouwer die vraag voor. Wat zijn wij eigenlijk bereid om voor iemand te doen?

Een Dardennes-film is eigenlijk altijd goed. De broers zijn stijlvast en consequent. Misschien is Le gamin au vélo een Dardennes-light, maar de film is op een bepaalde manier ook een vitale terugkeer naar de eenvoud, het naturalisme en het humanisme van La promesse. En waarschijnlijk hebben ze met Thomas Doret weer een nieuwe Jérémie Renier gevonden en kan de cyclus weer overnieuw beginnen. Want de Verelendung daar in Wallonië is nog niet ten einde.