Lady Chatterly et le homme de bois

Maar liefst drie versies schreef D.H. Lawrence van zijn schandaalroman Lady Chatterley’s lover. Pascale Ferran baseerde haar gelauwerde film en tv-serie op de tweede en (her)ontdekte dat het boek helemaal niet over seks gaat. En wel, natuurlijk.

Lady Chatterley heeft haar naam mee en haar reputatie tegen. Iedereen heeft van haar gehoord. In Nederland in het bijzonder. Dankzij Sylvia Kristel, die haar ooit eens speelde in Just Jaeckins voyeuristische blik op het door D.H. Lawrence eind jaren twintig geschreven personage, is zij in ons collectieve geheugen gegrift als een soort Emmanuelle. De dame en de boswachter. Woeste seks.

Hoe zat het ook alweer echt? Verlamd en impotent uit de Eerste Wereldoorlog teruggekomen moet Sir Clifford aanzien hoe zijn jonge echtgenote Constance toevlucht zoekt bij jachtopziener Parkin. Althans zo nog geheten in de tweede, door Ferran gekozen versie van het verhaal, voluit John Thomas and Lady Jane (1927, naar Parkins koosnaampjes voor het mannelijke en vrouwelijke geslachtsdeel). In de derde, en meest bekende versie is zijn naam in Mellors veranderd.

Drie variaties op een thema dus, van sober naar steeds explicieter. En aan de handvol films die ervan gemaakt werden voegt de Franse regisseuse Pascale Ferran (1960) er nu eigenlijk twee toe: een bioscoopfilm die is gefocused op de verhouding tussen Parkin en de Lady en een tv-versie, die in Ferrans woorden meer de optiek van de bedrogen echtgenoot belicht. Het moet interessant zijn om die te zijner tijd naast de film te kunnen bekijken, want de spaarzame ogenblikken dat Clifford nu een rol in het verhaal speelt, is het vooral wanneer zijn verhouding met de stijve huishoudster annex verpleegster een onverwachte erotische dimensie te zien geeft. Terwijl zijn echtgenote buiten met de jachtopziener door de modder rolt, scheert zij met vaardige hand zijn kaken.

Madame Bovary
Alles zit erin: de klassenmaatschappij, de verhouding tussen mannen en vrouwen, cultuur versus natuur, industrie tegenover ambacht. Door de Franse adaptatie van Lawrence’s roman plaatst Ferran Constance nog in een andere traditie, die van Emma Bovary. Ze ontdoet de thematiek ook van z’n morele oordeel. Constance is een feministische heldin. Maar vooral omdat het helemaal niet in Ferran opkomt om haar ontluikende seksualiteit en erotische zelfstandigheid te bevragen. Lady Chatterley is de hoofdpersoon van haar film, niet haar lover, en niet zijn geslachtsdeel. Haar dilemma’s zijn de dilemma’s van geliefden, niet van mannen of vrouwen. In die zin voegt Ferran nog nieuwe proposities aan Lawrence’s versies toe.

Maar waar het allemaal om draait natuurlijk is die verboden, gedoogde verhouding. Die onherroepelijke roep van de natuur, van twee lichamen die op elkaar botsen, als deeltjes in de onmetelijke ruimte tot elkaar aangetrokken. Pascale Ferran rekent genadeloos af met dat ongeziene, ongelezen vooroordeel dat Lady Chatterley het midden zou moeten houden tussen erotiek en porno. Er zit seks in de film. Oh ja. Onverbloemd, dierlijk, langdurig, maar tamelijk naturalistisch. Alsof die seks er niet toe doet, alsof die seks het gevolg is, en niet de oorzaak.

De oorzaak ligt — lichtjes, lichtjes, zacht als het gras en het lentelicht en de narcissen — in de vervreemding van de mens en de (zijn!) natuur. Eerst en vooral in de perceptie van de toeschouwer. Er is niet zoiets als het bos buiten ons en driften die ons beheersen. De mens is zelf degene die begonnen is het paradijs te cultiveren. Parkin symboliseert niet de woeste natuurmens, tegenover Cliffords civilisatie, nee het is Constance die met haar bijna maagdelijk-ongedwongen gedrag hun twee-eenheid verstoort. En zij zoekt niet voor niets een wijkplaats in zijn hut (en later zijn huis), ze zoekt geen oppositie, maar herkenning.

Pascale Ferran zoekt niet naar en zorgt niet voor excuses, verklaringen, duidingen, terwijl ze laag na laag en met ongekende concentratie en intensiteit de rijkdom van het verhaal onthult. Ze toont eenvoudigweg dat niets sterker is dan de WIL van deze twee mensen om elkaar te ontmoeten. Daarom kan hun paradijs niet vallen. Omdat ze Adam en Eva zijn als ze naakt door de regen dansen. Maar wel met schoenen aan.