La meglio gioventù

Zien is geloven. De Italiaanse familiekroniek La meglio gioventù (‘De beste jeugd’) duurt zes uur, maar de tijd vliegt voorbij. Na afloop van de film, die veertig jaar recente geschiedenis omspant, voelt de kijker zich bij de Romeinse familie Caratia horen. Hij is van de gezinsleden gaan houden. Het tekent de emotionele kracht van de film, die je misschien een superieure soap moet noemen.

Het is 1966. In Rome woont het gezin Caratia: een inventieve vader, die als zakenman altijd denkt dat een financiële klapper in aantocht is, en een aardse moeder, die het gezin, dat twee zonen en twee dochters telt, draaiende houdt. Het gezin hoort tot de betere middenklasse. Financiële problemen zijn er niet en een culturele opvoeding is vanzelfsprekend met een moeder die Italiaanse literatuur doceert. De film spitst zich snel toe op de twee zonen Nicola en Matteo. Beiden zijn in 1966 een jaar of twintig. Nicola is student medicijnen, Matteo studeert Italiaanse literatuur. Geen vuiltje aan de lucht in het zondagsgezin.

Het harmonische gezinsleven is het startpunt van een familiekroniek, die laat zien dat mensenlevens zich niet in een sociaal en politiek vacuüm afspelen. Het is 1966 en dus zijn Matteo en Nicola linkse studenten. En natuurlijk zijn ze ook naïef idealistisch, want dat hoort bij die tijd. De film illustreert dat briljant als Matteo, die als vrijwilliger in een psychiatrische inrichting werkt, een patiënte mee naar huis neemt. Hij kon het niet langer aanzien dat de jonge vrouw met elektroshocks werd behandeld. De ontvoering is goed bedoeld – hoewel: handelt Matteo niet uit stiekeme verliefdheid? – maar hoe dacht hij de hulpbehoevende vrouw te kunnen helpen? Daar had hij nog niet bij stilgestaan. Het idealisme pakt averechts uit, want onder de ogen van de onnozele Matteo en Nicola loopt de verwarde vrouw in de armen van de politie. De ontvoering leidt uiteindelijk tot een verslechtering van haar lot. Ziehier de babyboomgeneratie in een notendop: veel goede bedoelingen, maar desastreuze gevolgen.

Meetlinten
Het jaar 1966 is niet toevallig gekozen. Italië staat aan de vooravond van immense veranderingen. De grote overstroming in Florence in 1966 staat symbool voor het afscheid van het oude Italië. De oude cultuur spoelt letterlijk weg. Het nieuwe Italië zal niet beter zijn, vrezen velen. Nicola krijgt van een hoogleraar het advies om uit Italië weg te gaan. Volgens hem is het land reddeloos verloren: "Italië is een land om te vernietigen. Mooi en nutteloos. Alles is in handen van dinosaurussen."

Dat laatste vindt ook de studentenbeweging, die de strijd aanbindt met de dinosaurussen. Tot hun eigen verbazing staan Nicola en Matteo plotseling tegenover elkaar. Nicola steunt onder invloed van zijn ultra-linkse vriendin ("Alles is verrot in dit land") de linkse strijd, Matteo heeft zijn studie Italiaanse literatuur opgegeven en is politieagent geworden. Het klinkt schematisch en doet een historische film over de Italiaanse politieke ontwikkeling vermoeden, maar het tegendeel is waar. La meglia gioventù is geen ideologische cursus en ook geen geschiedenisles. De film illustreert dat politiek niet het belangrijkste is in een mensenleven. Vrienden en vooral familie zijn veel belangrijker.

Veel filmmakers zouden dramatisch hebben uitgepakt met de tegenstelling tussen Nicola en Matteo, maar niet Giordana. Hij laat zien dat hun emotionele band veel zwaarder weegt dan de ideologische verschillen. Beiden handelen daar ook naar en nemen elkaar de maat niet. Een nuttige les voor het huidige Nederland, waar iedereen met meetlinten rondloopt.

Nederlaag
La meglio gioventù bestrijkt bijna veertig jaar recente Italiaanse geschiedenis. Tegen het decor van gebeurtenissen die de Italiaanse samenleving op zijn grondvesten deed schudden – terrorisme, massa-ontslagen, de moord op maffiabestrijder Giovanni Falcone – zien we het gezin Caratia ouder worden. Nicola komt tot rust in een praktisch idealisme. Als psychiater draagt hij zijn steentje bij aan de hervorming van de psychiatrie. Voor zijn politiek-dogmatische vrouw gaat dat lang niet ver genoeg. Zij verdwijnt om zich aan te sluiten bij de Rode Brigades. Het stelt Nicola voor een dilemma – mag je ongevraagd in iemands leven ingrijpen? – dat hij verstandig oplost.

Raadselachtig is Matteo, die het geluk in het leven niet kan pakken. Hij ligt altijd met anderen en vooral zichzelf overhoop. Het leidt tot zelfmoord, die een diepe wond slaat in de familie. De film geeft geen makkelijke psychologische verklaring voor zijn daad. Net als de familieleden moet de kijker op zoek naar een reden. Moeten we Matteo zien als een slachtoffer van de jaren zestig? Doorzag hij de leegte van de nieuwe vrijheid? Wilde hij wel meedoen, maar kon hij zich niet handhaven in de vrijgevochten sfeer? Of viel hij over de rand toen hij merkte dat hij als politieagent werkte voor een corrupte samenleving? Besefte hij dat zijn behoefe aan orde misbruikt werd door corrupte machthebbers?

La meglio gioventù roept terloops meer vragen op over de verhouding tussen individu en samenleving. In de laatste episode verdwijnt de politiek uit beeld: de helden zijn gesetteld, moegestreden en gaan van het leven genieten. We gunnen het hen, maar je kunt hun terugtocht ook zien als een nederlaag. Terwijl zij zich terugtrekken in het familieleven, breidt Berlusconi zijn imperium uit. Zijn naam valt niet één keer in de film. Het roept om een vervolg.