LA CÉRÉMONIE

"I amused myself by saying that this was the last marxist film" aldus de vijfenzestigjarige Claude Chabrol over zijn nieuwste film. Het is een opmerkelijke uitspraak voor een regisseur die altijd al minder politiek geëngageerd was dan zijn Franse tijdgenoten. Chabrol gebruikt de klassenstrijd als troef in een psychologische thriller.

Van het groepje jonge critici van de Cahiers du Cinéma, was Chabrol de eerste die het schrijven verruilde voor het maken van films. Zijn eerste film, Le beau Serge uit 1958, wordt daarom vaak gezien als de film waarmee de Nouvelle Vague begon. De film, die hij financierde met de erfenis van zijn vrouw, sloeg zo aan dat hij met de opbrengsten niet alleen zijn volgende film Les cousins (1959) kon betalen, maar ook de projecten van zijn collega’s kon ondersteunen. Aan het eind van de jaren zestig maakte Chabrol een drietal psychologische thrillers die tot zijn meesterwerken worden gerekend: La femme infidèle (1968), Que la bête meure (1969) en Le boucher (1970). Na deze successen werd hij meegezogen in het maken van onbeduidende commerciële films, vaak gebaseerd op misdaadverhalen. Ook in de jaren tachtig heeft Chabrol deze toppers niet kunnen evenaren. De kwaliteit van zijn films, en daarmee de ontvangst, zijn zo onvoorspelbaar gebleken als het weer. Inhoudelijk en stilistisch wordt het oeuvre van Chabrol daarentegen gekenmerkt door grote consistentie.

Betuttelend
La cérémonie is gebaseerd op het misdaadverhaal A judgement in stone van de Britse schrijfster Ruth Rendell. Zoals in bijna alle films van Chabrol speelt het verhaal zich af in een kleine burgerlijke gemeenschap op het platteland. De welgestelde familie Lelièvre leeft in een afgelegen landhuis. Met de komst van het nieuwe dienstmeisje Sophie (Sandrine Bonnaire) wordt een vreemd element toegevoegd aan de harmonie van dit modern samengestelde gezin.
Vanaf het begin van de film, en Chabrol bewijst zich daar opnieuw een meester in, worden de tegenstellingen tussen de verschillende personages in paren naast elkaar geplaatst. Haar werkgevers zijn blij met Sophie zolang zij hen tot nut is en zij geen last van haar hebben. Hun slechts oppervlakkige bemoeienis geeft geen blijk van werkelijke interesse en heeft een duidelijk betuttelende ondertoon. Zoon Gilles en dochter Melinda zijn van een andere generatie: zij zijn opgevoed met andere ideeën over klasseverschillen maar zijn veel te verwend om deze in de praktijk te brengen. Zij volgen Sophie’s gangen veel alerter dan hun ouders.
De opstandige postbeambte Jeanne (Isabelle Huppert) is ook nieuwsgierig naar de zwijgzame Sophie en het huis dat zij alleen kent van de brieven die zij opent. Tussen hen ontwikkelt zich een vriendschap. Jeanne en Sophie waren in het verleden allebei betrokken bij een ongeluk waarbij een naast familielid om het leven kwam. Ook zijn zij allebei vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs. Het antwoord op de vraag of dit terecht danwel onterecht was, rekt Chabrol uit tot het bittere einde. Onder invloed van Jeanne wordt Sophie bewust gemaakt van een sociaal conflict. Giechelend binden zij samen de strijd aan tegen Sophie’s werkgevers en de neuzelige pastoor van het dorp, hetgeen resulteert in een gewelddadige en fatale finale. Voor deze desastreuze afloop worden vanaf het begin al duidelijk, maar niet hinderlijk nadrukkelijk, aanwijzingen aangereikt.

Leesbril
De verklaring voor Sophie’s vreemde gedrag wordt de toeschouwer al snel duidelijk: zij is analfabeet. Omdat zij altijd een antwoord klaar heeft en de familieleden bovendien geen directe vragen stellen, komen zij hier pas aan het einde van de film achter. Deze — overigens aloude — truc om spanning op te bouwen door informatie selectief te verstrekken, benadrukt tegelijkertijd de desinteresse van haar werkgevers. Door het perspectief te leggen bij Sophie, zien wij hoe hulpeloos zij is door haar handicap. Het onbegrip van haar omgeving werkt daarom frustrerend voor de toeschouwer. Niet haar onvermogen, maar haar trots dit te willen verhullen vormt de basis van het drama. En voor dit verbergen kent Sophie vele manieren. Zo geeft zij een lichtgetinte zonnebril de status van leesbril. Dit op zichzelf gewone gebruiksvoorwerp krijgt hierdoor een belangrijke rol in het verloop van het plot.
Chabrol benadrukt ook visueel het verschil in stand tussen de familie en Sophie. Hun leefruimtes zijn strikt gescheiden door kale, lege gangen. Het ongemakkelijke gevoel van de toeschouwer wordt daarnaast versterkt door het cameragebruik dat de personages bijna dreigend volgt en door informatie over het tijdsverloop juist achter te houden. Deze elementen dragen allen bij aan een sfeer van een naderend en niet te vermijden onheil. La cérémonie zit goed en evenwichtig in elkaar. In zijn methode kun je de film bijna klassiek noemen.
Maar het is op zijn minst bewonderenswaardig dat een regisseur met de herschikking van steeds dezelfde bouwstenen zo’n vijftig films heeft gemaakt. De ene keer slaagt hij erin om een prachtige film te maken en de andere keer niet. La cérémonie behoort tot één van zijn betere, wat mede te danken is aan Sandrine Bonnaire en Isabelle Huppert. Terecht ontvingen zij voor hun acteerprestaties een gedeelde Zilveren Leeuw tijdens het laatste festival in Venetië.

Kiki Jeanson