In Darkness

Ook Polen had zijn Oskar Schindler. In In Darkness helpt de ‘goede Pool’ Leopold Socha joden in Lvov die zich in riolen verborgen houden.

De relatie tussen Poolse joden en niet-joden is een explosief onderwerp. Claude Lanzmanns Shoah (1985) schetst het beeld dat alle niet-joodse Polen de nazi’s hielpen bij de vernietiging van hun joodse landgenoten. Drie miljoen Poolse joden, negentig procent van het totale aantal joden in Polen, overleefden de oorlog niet. Was dat hoge cijfer te wijten aan moordzuchtig Pools antisemitisme? De Polen zijn er nog niet uit. Nederlanders past bescheidenheid bij deze discussie, want in ons land overleefden 110 duizend van de 140 duizend joden de oorlog niet.

Met In Darkness (W ciemności) heeft de Poolse filmmaakster Agnieszka Holland, in 1948 geboren uit een joodse vader en een katholieke moeder, na Bittere Ernte (1985) en Europa, Europa (1990) voor de derde keer een film gemaakt over de verhouding tussen Poolse joden en niet-joden in de oorlog. Het illustreert hoezeer het onderwerp haar fascineert.

Met In Darkness, dat het waargebeurde verhaal vertelt over de niet-jood Leopold Socha, die in de riolen van Lvov ondergedoken joodse landgenoten hielp overleven, lijkt ze het debat over de jodenvervolging in Polen te willen nuanceren. Het gaat Holland in In Darkness niet om wit of zwart, maar om een werkelijkheid waarin mensen boven zichzelf uitstijgen.

Zoals de getrouwde rioolwerker en kleine crimineel en zwarthandelaar Leopold Socha. Als hij een groep joden in het riool ontdekt, laat hij de kans om zich te verrijken niet lopen. In ruil voor voedsel vraagt hij geld en sieraden. Het wonder is dat de antisemitische opportunist eten naar de ondergedoken joden blijft brengen, ook als zij hem niets meer te bieden hebben. Met gevaar voor eigen leven blijft hij hen steunen. Hoe deze omslag van opportunist naar een Mensch te verklaren?

In Darkness doet geen poging, maar voert de kijker een duistere, vochtige, stinkende onderwereld vol ratten binnen, waarin twintig mensen proberen te overleven. Na veertien(!) maanden kruipen bij de bevrijding op 27 juli 1944 tien overlevenden uit het riool. Omstanders kijken ernaar alsof ze geesten uit het dodenrijk zien opstaan. Ze zien het goed, maar wat zien wij?

Net als Schindler’s List (1993) gaat In Darkness over de uitzondering, niet over de regel. We leren een goed mens kennen, maar krijgen geen inzicht in de jodenverwerkende moordindustrie.