Het rode korenveld

Sinds enkele jaren kunnen we op het filmfestival van Rotterdam kennis maken met verrassende films uit de Volksepubliek China. Yellow Earth, In the Wild Mountains en Old Well maakten duidelijk dat in China bijzonder talentvolle regisseurs rondlopen. Eén van de meest markante figuren uit de Chinese filmwereld is zonder twijfel Zhang Yimou, wiens Het rode korenveld vorig jaar in Berlijn de Gouden Beer won.

Het rode korenveld is een meeslepend, soms ronduit verbijsterend epos dat speelt op het Chinese platteland in de jaren twintig en dertig. In de openingsscène maken we kennis met een jonge vrouw die onderweg is naar haar toekomstige echtgenoot. Naar Chinees gebruik wordt ze in een geblindeerde draagstoel vervoerd en onderweg schudden de luid zingende dragers haar een paar keer flink door elkaar.

Ze hebben weinig medelijden met de vrouw die door haar vader voor de prijs van één ezel is uitgehuwelijkt aan een oude lepralijder. Maar wanneer de dragers horen dat de vrouw uiteindelijk zachtjes begint te huilen zetten ze hun tocht zwijgend voort.

Ze moeten door een manshoog korenveld en daar wordt de groep overvallen door een struikrover. Deze probeert de bruid te ontvoeren, maar wordt gedood door een van de dragers, Yu geheten. De blik van de drager en van de bruid kruisen elkaar en het is liefde op het eerste gezicht.

Drie dagen nadat ze bij de lepralijder is gearriveerd gaat de aanstaande bruid onder begeleiding van haar vader terug naar het ouderlijke huis, zoals het hoort. Pas daarna kan het huwelijk worden voltrokken. De bruid rijdt opnieuw door het korenveld en wordt opnieuw overvallen, ditmaal door Yu, die haar ontmaagdt. Nog voor het huwelijk kan worden voltrokken blijkt de lepralijder spoorloos verdwenen. De vrouw neemt zijn wijnstokerij over en met behulp van de voorman Luo Han slaagt ze erin om uitstekende wijn te maken. Dan verschijnt Yu opnieuw ten tonele en hij neemt zonder veel omwegen z’n intrek bij de vrouw. Luo Han, die z’n liefde nooit heeft uitgesproken, vertrekt.

Slager
Jaren later komen we Luo Han opnieuw tegen. De Japanners hebben China bezet en willen zich een weg banen door het enorme korenveld. De plattelandsbevolking wordt het slachtoffer van de ongekende wreedheden van de Japanners. Een verzetstrijder wordt voor de ogen van de Chinezen aan zijn armen opgehangen en de lokale slager wordt opgedragen hem levend te villen.

De verzetsstrijder blijkt Luo Han te zijn. Deze scène leidt tot een uitermate bloederige en emotioneel hoogtepunt. Ook het slot van de film, waarin de arbeiders van de distilleerderij een bomaanslag op een Japans konvooi uitvoeren, is bijzonder gewelddadig. De aanslag eindigt in een enorm bloedbad, waarbij slechts het zoontje van de vrouw en zijn vader overleven.

Het expliciete en spectaculair geënsceneerde geweld onderscheidt Het rode korenveld van andere Chinese films. Yellow Earth, Girl of a Good Family, Two Stage Sisters, In the Wild Mountains en Old Well waren stuk voor stuk heel terughoudende, bescheiden en een beetje trage films, die ons een kijkje gunden op het wel en wee van Chinese families op het platteland. Actie en spektakel waren in die films veel minder nadrukkelijk aanwezig dan in Het rode korenveld. Regisseur Zhang Yimou heeft zowel de enscenering, de geluidsband als de montage van zijn debuutfilm toegespitst op een maximaal emotioneel effect.

Het moet gezegd worden dat hij heel vaak in die opzet slaagt. Zhang Yimou blijkt niet alleen een begenadigd cameraman (Yellow Earth, The Big Parade) en acteur (Old Well), maar nu ook een regisseur die veel gevoel heeft voor drama en enscenering. Vooral in het eerste deel van de film kiest hij vaak hele subtiele middelen om zijn verhaal te vertellen. Een prachtig voorbeeld is de scène waarin drager Yu en de bruid verliefd op elkaar worden. Yu heeft de struikrover in het korenveld gedood en de bruid is ijlings teruggekeerd in haar afgesloten draagstoel. Het enige dat Yu (en ook de toeschouwer) van haar ziet is haar kleine voetje dat onder de rand van het baldakijn uitsteekt. Yu grijpt haar enkel vast en plaatst haar voet beheerst, maar heel langzaam terug in de draagstoel. Het is een teken met een sterke erotische lading, net zoals de blik van de vrouw wanneer Yu haar aankijkt (wat ten strengste verboden is), waarna ze haar mond iets opent.

Wuivende stengels
Ook verderop in de film zitten enkele ijzersterke scènes. Wanneer de bruid tijdens haar tweede tocht door het korenveld door Yu wordt ontmaagd terwijl haar vader niet weet waar ze is wordt haar emotie gesymboliseerd door de wuivende stengels tegen het zonlicht. Wanneer we haar gezicht opnieuw zien, hebben de eerdere angst en onzekerheid plaatsgemaakt voor onafhankelijkheid en zelfbewustzijn. Zhang Yimou is iemand die in staat is dergelijke emoties en veranderingen echt te verbeel-den en niet slechts te verwoorden, zoals dat uit den treure gebeurt in zoveel socio-psychologische praatfilms.

Dat blijkt ook uit de manier waarop hij later het verschil tussen liefde en vriendschap laat zien in de verhouding tussen oppperknecht Luo Han en de vrouw. Wanneer de zwijgzame Luo Han begrijpt dat hij nooit in de plaats van de ongemanierde, maar krachtdadige Yu zal kunnen treden vertrekt hij. Pas jaren later keert hij terug om vanaf een heuvel te kijken of de distilleerderij nog bestaat. Wanneer hij ziet dat de vrouw hem vanuit de verte heeft opgemerkt verdwijnt hij weer. De vrouw rent hem achterna tot op de brug die naar het
korenveld leidt. Midden op de brug staat ze stil. Op dat moment krijgt het korenveld opnieuw de erotische en emotionele meerwaarde van het begin van de film. Maar de scène wordt nog mooier wanneer de vrouw zich omdraait en aan het begin van de brug Yu ziet zitten, even onontkoombaar als bij hun eerste ontmoeting. Ze loopt naar hem toe en zegt slechts: “Het was Luo Han.” Dan keren ze terug naar de distilleerderij en naar hun zoontje.

Tegenover dergelijke meesterlijke scènes staat het einde van de film, dat in zijn gruwelijkheid te weinig ruimte laat aan de verbeelding. Zhang Yimou maakt hier gebruik van naar mijn smaak al te nadrukkelijke stijlelementen als slow-motion en zware kleurenfilters om het bijna surreële geweld te onderstrepen. Het einde doet denken aan Coppola’s Apocalypse Now en is een beetje een stijlbreuk met de rest van de film.

Zo is Het rode korenveld uiteindelijk een eigenaardige film: wat de vorm betreft is het de minst ‘Chinese’ film die ik ken, terwijl de inhoud een zeer Chinees verhaal behelst met typische gebruiken die soms net zo ver van ons afstaan als de Middeleeuwen. Daarom is het begrijpelijk dat Het rode korenveld de eerste Chinese film is die echt aanslaat bij een groot Westers publiek want we worden niet afgeschrikt door een vorm of een tempo dat verschilt van wat we gewend zijn. Voor degenen die erg van de oudere trage Chinese films houden zal Het rode korenveld wellicht tegenvallen, maar de film zal voor veel mensen een zeer overtuigende eerste kennismaking met de Chinese cinema kunnen betekenen.