Het boek van alle dingen

Gezinshoofd zijn is een zware taak. Zo zwaar dat vaders donderpreken en lijfstraffen het gezin van Thomas regelmatig treffen. Hoe zorg je dat je niet meer bang hoeft te zijn?

“Verlos ons, ellendige zondaren!” In de gereformeerde kerk die de negenjarige Thomas met zijn tienerzus Margot, zijn volgzame moeder en strenge vader bezoekt aan het begin van de jaren zestig, wordt schuld en boete gepredikt. Termen als ‘geluk’ en ‘liefde’ staan, zo bepleit ook Thomas’ vader, ver van God af. “Alleen nietsnutten en slappelingen zijn gelukkig.”

Het dagelijks bestaan van Thomas, zijn moeder en zus staat in het teken van angst. Van bang zijn voor Gods toorn en voor de straffen die zijn vader uitdeelt als iemand uit de pas loopt. Eén verkeerde opmerking of omgang met verkeerde mensen kan makkelijk uitdraaien op een afranseling met de pollepel. Maar nu begint Thomas, gezegend met een rijke fantasie, zich af te vragen of God het wel zo bedoeld heeft. Bestaat Hij überhaupt wel? Hij zou toch niet toelaten dat Thomas’ moeder steeds wordt toegetakeld?

Tijdens zijn schrijfsessies op zijn kamertje komt een ándere zoon – of eigenlijk dochter – hem te hulp: Jezus. Thomas doet steeds vaker dingen die hij eigenlijk niet durft, zoals zijn nieuwe overbuurmeisje aanspreken en een vrijgevochten, wijze buurvrouw bezoeken die hem belangrijke levenslessen meegeeft. Dan wordt ook Thomas’ zus een bondgenoot in de aanvankelijk voorzichtige strijd tegen de vader met de Bijbel in diens hand.

Ineke Houtman (Madelief, krassen in het tafelblad, 1998; Matties, 2023) verfilmt hier de gelijknamige jeugdroman van Guus Kuijer, in 2004 uitgebracht met prachtige, stemmige illustraties van Peter-Paul Rauwerda. Het boek werd bekroond met zowel de Gouden Griffel als de Gouden Uil Jeugdliteratuurprijs. In Kuijers verhalen worden schokkende thema’s in kinderlevens nimmer met zijden handschoentjes aangepakt. Het boek van alle dingen ís ook heftig, bij vlagen. Door inzet van magisch-realistische elementen en speelse humor ontaardt een ellendige situatie alsnog in een spannend, fantasierijk en onderzoekend jeugdavontuur voor wat oudere kinderen.

Daan Schuurmans (Vliegende Hollanders, 2019; Bernhard, schavuit van Oranje, 2010; de verteller in de historische serie Het verhaal van Nederland, 2022), blijkt ideaal gecast als vreugdeloos en in feite zeer angstig ‘gezinshoofd’ die niet alleen op zondag, maar élke dag het vlees snijdt en die het leed van de wereld op zijn schouders denkt te moeten dragen. De ingetogen aankleding is trefzeker. Vooral de etage van het gezin in kwestie voelt geloofwaardig aan. Het ‘zwartekousenhuis’ is functioneel ingericht, zonder poespas, zonder onnodige verstrooiing; het is immers de Bijbel die hier regeert. Het sobere, religieus-rigide bestaan uit die tijd is ongetwijfeld herkenbaar voor de generaties die erin opgroeiden, maar de thema’s van religieus fanatisme, vrouwenonderdrukking en het belang van kinderrechten zijn universeel.